II Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 11-13.10.2007

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2007, vol 9 (Suppl. 2), s99-100.

L08
METABOLIZM TKANKI KOSTNEJ U DZIECI CHORYCH NA MŁODZIEŃCZE IDIOPATYCZNE ZAPALENIE STAWÓW

Górska A.1, Konstantynowicz J.2, Żelazowska-Rutkowska B.3, Urban M.4, Bartnicka M.1, Wysocka J., Marcinowicz L.1, Kaczmarski M.5

1 Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego AM Białystok
2 Klinika Pediatrii i Zaburzeń Rozwoju Dzieci i Młodzieży AM Białystok
3 Zakład Laboratoryjnej Pediatrycznej Diagnostyki SPDSK AM Białystok
4 II Klinika Chorób Dzieci AM Białystok
5 III Klinika Chorób Dzieci AM Białystok

Słowa kluczowe: markery obrotu kostnego, gęstość mineralna kości, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.

Wpływ aktywności procesu zapalnego, podawania systemowego glikokortykoidów mineralizację kośćca został dobrze udokumentowany u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Natomiast istnieją nieliczne doniesienia oceniające zarówno masę mineralną kości jak też jej metabolizm w przebiegu młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (MIZS). Wg danych z piśmiennictwa charakter przemian kostnych – nasilenie resorpcji lub kościotworzenia – dobrze odzwierciedlają biochemiczne markery obrotu kostnego.
Cel pracy
Ocena stężenia wybranych markerów kościotworzenia i resorbcji w surowicy krwi u dzieci chorych na MIZS z prawidłową i niską masą kostną.
Materiał i metody
Badaniami objęto 65 dzieci z MIZS, rozpoznanym zgodnie z kryteriami EULAR z 2001r. (29 dziewcząt i 36 chłopców). Średni wiek dzieci chorych wynosił 11.3 lat 3.9. U wszystkich badanych wykonano pomiar densytometryczny metodą absorbcjometrii promieniowania X o podwójnej energii (DEXA), oceniając gęstość mineralną szkieletu (Total BMD) i kręgów L2-L4 (Spine BMD) oraz jako wskaźnik Z-score. W surowicy krwi u pacjentów oznaczono: stężenie osteokalcyny (BGP –Bone GLA Protein), C-końcowego telopeptydu łańcucha alfa-kolagenu typu I (CTX) w systemie Elecsys® 2010 (N-MID Osteocalcin®, Beta-CrossLaps®), oraz aktywność całkowitą fosfatazy zasadowej. Grupę kontrolną stanowiło 13 dzieci zdrowych, średni wiek wynosił 13.9 lat 2.7.
Wyniki:
Obniżoną masę kostną wyrażoną wskaźnikiem Z-score poniżej –2,0 stwierdzono u 24.6% chorych dzieci. Obserwowano istotnie ujemną korelację pomiędzy wartością wskaźnika Z-score a czasem trwania choroby (p<0.05). W grupie dzieci chorych w porównaniu z grupą kontrolną wykazano istotnie wyższe stężenie zarówno osteocalcyny (p<0.001), jak i CTX (p<0.005), które wynosiły odpowiednio: 110.44ng/ml54.51 i 63.9 ng/ml39.4; 1.360.65ūg/dl i 0.45. Aktywność fosfatazy zasadowej ujemnie korelowała z Total BMD (p<0.007), zaś dodatnio ze stężeniem osteocalcyny (p<0.05). Nie stwierdzono istotnych korelacji pomiędzy występowaniem niskiej masy mineralnej kości a stężeniem osteokalcyny i CTX.
Wnioski
W grupie dzieci z MIZS u ponad połowy stwierdzano nasilony metabolizm kostny, przejawiający się istotnie podwyższonymi markerami obrotu kostnego. Nie wykazano natomiast istotnej korelacji pomiędzy nasileniem przemian kostnych a niską mineralną masą kostną.

L08
BONE TISSUE METABOLISM IN CHILDREN AND ADOLESCENTS WITH JUVENILE IDIOPATHIC ARTHRITIS

Górska A.1, Konstantynowicz J.2, Żelazowska-Rutkowska B.3, Urban M.4, Bartnicka M.1, Wysocka J., Marcinowicz L.1, Kaczmarski M.5

1 Department of Family Medicine and Environmental Nursing, Medical University of
Bialystok, Poland
2 Department of Pediatrics and Development Disorders in Children and Adolescence. Medical
University of Bialystok, Poland
3 Department of Laboratory Pediatric Diagnosis SPDSK Medical University of Bialystok
4 Department of Children’s Diseases, Medical University of Bialystok, Poland
5 III Department of Children’s Diseases, Medical University of Bialystok, Poland

Key words: bone turnover markers, bone mineral density, juvenile idiopathic arthritis

The effects of the activity of the inflammatory process and systemic administration of glycocorticoids on bone mineralization have been well documented in patients with rheumatoid arthritis. However, there are very few reports assessing bone mineral mass and its metabolism in the course of juvenile idiopathic arthritis (JIA). According to literature data, biochemical markers of bone turnover well reflect the nature of bone metabolic changes such as intensification of resorption or bone formation.
Study objective
To assess the levels of chosen serum markers of bone formation and resorption in JIA children with normal and low bone mineral mass.
Material and methods
The study involved 65 children with JIA diagnosed according to EULAR criteria of 2001 (29 girls and 36 boys; mean age 11.3 years +/- 3.9). All the study patients underwent densitometric measurements using the method of double-energy X-ray absorptiometry(DXA) to assess mineral density of the skeleton (total BMD) and vertebrae L2-L4 (Spine BMD), as well as the Z-score index.
The following parameters were determined in blood serum: the level of osteocalcin (BGP – Bone Gla Protein), C-terminal type I alpha-collagen chain telopeptide (CTX) in the Elecsys®2010 (N-MID Osteocalcin®, Beta-CrossLaps®) and total activity of alkaline phosphatase. The control group consisted of 13 healthy children, mean age 13.9 years +/- 2.7.
Results
Reduced bone mass expressed as Z-score below -2.0 was found in 24.6% of the affected children. The correlation between the Z-score index and disease duration was found to be significantly negative (p<0.05). The levels of both osteocalcin (p<0.001) and CTX (p<0.005) were significantly higher in JIA patients (110.44ng/ml54.51 and 63.9ng/ml39.4, respectively) as compared to healthy children (1.360.65ūg/gl and 0.45, respectively). The activity of alkaline phosphatase showed a negative correlation with total BMD (p<0.007) and was positively correlated with osteocalcin (p<0.05). No significant correlations were observed between low mineral bone mass and the levels of osteocalcin and CTX.
Conclusions
Intensified bone metabolism, manifested by significantly elevated markers of bone turnover, was found in more than half of the children with JIA. No correlation, however, was detected between the intensity of bone metabolism and low mineral bone mass.

Osteoporosis International, Czerwiec 2006

Wpływ inhibitorów cykoloksygenazy 2 na gęstość mineralną kości: wyniki Kanadyjskiego Wieloośrodkowego Badania Osteoporozy.

J.B.Richards,L.Joseph,K.Schwartzman,N.Kreiger,A.Tonenhouse, D.Goltzman.

Artykuł w załączeniu

World Congress of Osteoprosis IOF, Rio de Janeiro 14-18.05.2004 (CZ. 4)

OC9. Low 25-hydroxycholecalciferol (25OHD) level is a risk faktor of accelerated bone loss in elderly men: The MINOS study

Szulc P1, Munoz F1, Marchand F2, Delmas PD1;

1INSERM Research Unit 403, Lyon, France, 2SSMB, Montceau les Mines, France

Duże badanie na mężczyznach po 50-tym roku życia wykazało, że niski poziom Vit.D jest czynnikiem ryzyka przyspieszającym utratę masy kostnej i w konsekwencji wzrostu ryzyka złamań.

Kości u mężczyzn są narażone na niedobór Vit.D, zgodnie z badaniami prezentowanymi przez Dr. Pawel Szulca z INSERM 403 Unit w Lyon, Francja.[streszczenie OC 9].

W badaniu nazwanym MINOS pod kierownictwem Prof. Pierre’a D.Delmasa, dyrektora IOF, Szulc i jego współpracownicy przebadali ok.700 mężczyzn w wieku 50-85 lat w ciągu prawie 5-ciu lat w celu określenia poziomu Vit.D, który może oddziaływać na tempo utraty masy kostnej.

Według Szulca, badanie to jest ważne nie tylko dlatego, że dotyczy mężczyzn, ale również dlatego, że dotyczy mężczyzn poruszających się samodzielnie.

Wcześniejsze badania typowo dotyczyły kobiet, często mieszkających w ośrodkach pomocy społecznej.

Naukowcy odkryli, że w tej populacji niedobór Vit.D rzeczywiście był czynnikiem ryzyka przyspieszającym utratę masy kostnej.

U mężczyzn, którzy mieli poziom Vit.D we krwi poniżej 25 mikrogramów na 1 ml, częstość występowania ubytku masy kostnej była ok. dwukrotnie większa niż u tych mężczyzn, u których poziom Vit.D sięgał progowego poziomu.” powiedział Szulc.

To doniesienie potwierdza użyteczność, a wręcz konieczność pomiaru poziomu Vit.D u starszych mężczyzn, zwłaszcza po 70-tym roku życia i u mężczyzn z niską gęstością mineralną kości nie mających poczucia swojego zaawansowanego wieku.

„Rezultaty te sugerują także pośrednio, że suplementacja Vit.D i wapnia może być pożyteczna w zapobieganiu postępującego ubytku masy kostnej u starszych mężczyzn.

MEDICINA SPORTIVA Vol. 4 (Suppl. 1): S105 – S110, 2000

Zmiana wybranych morfometrycznych, ultrasonometrycznych i densytometrycznych parametrów kości odwodowych u młodych samic szczurów pod wpływem intensywnego treningu
(Changes of selected morphometric, ultrasonometric and densitometric parameters of femoral bones of female rats under influence of intensive traning)

Wojciech Glinkowski 2, 3, Anna Czajkowska 1, Barbara Wysokińska 1, Małgorzata Sienicka 1, A.K. Gajewski 1
1. Zakład Biologii, Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa
2. Oddział Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej, Szpital Praski, Warszawa
3. Zakład Anatomii Prawidłowej, Akademia edyczna, Warszawa

STRESZCZENIE

            Celem badań było wykazanie zmian w kościach udowych samic szczurów pod wpływem treningu na bieżni, w zależności od wieku w momencie rozpoczęcia treningu. Do badań użyto kości 30 samic szczurów rasy Wistar/AWF, które losowo przydzielono do trzech grup doświadczalnych: T-20 rozpoczynały trening w 20 dniu życia, czyli przed osiągnięciem dojrzałości płciowej, T-70 były obciążone treningiem o takiej samej intensywności, ale od 70 dnia życia – po osiągnięciu dojrzałości płciowej, trzecią grupę stanowiły szczury kontrolne nietrenujące. Kości udowe pobierano w 120 dniu życia, mierzono a następnie poddawano badaniu ultradźwiękowemu (w wymiarze kłykciowo-krętarzowym i kłykciowo-głowowym) jak również densytometrycznemu (w czterech miejscach kości: nasadzie bliższej, nasadzie dalszej, trzonie i w całej kości). W wyniku przeprowadzonych pomiarów stwierdzono wystąpienie statystycznie istotnych różnic w zakresie następujących cech: długości kłykciowo-krętarzowej, długości kłykciowo-głowowej, czasu przechodzenia fali ultradźwiękowej przez kość (SOS) w obu długościach oraz gęstości minerałów kostnych (BMD) we wszystkich badanych miejscach. Największe wartości badanych parametrów uzyskano w grupie zwierząt poddawanych treningowi od 20 dnia życia.

Słowa kluczowe: samice szczurów, densytometria, ultrasonometria, gęstość kości, kość udowa

ABSTRACT

The aim of the study was to show femoral bone changes in female rats after training on treadmill and to find differences dependent on daily training onset age. Thirty female rats (Wistar/AWF) were randomized into three groups (T-20 training onset on 20 day of life, before maturation, T-70 training applied on 70 day of life to mature already rat and control group). Femoral bones were harvested when the rats were 120 day old, and four areas analyzed using morphometry, radiography, ultrasonometry, and DEXA densitometry. Both trained groups showed significantly higher values of densitometry and ultrasonometry than control group. This suggests that applied physical training leads to rise of bone mass. The results also show that age and duration of training significantly influences bone density measured. Adaptation to physical activity with significant rise of peak bone mass may be considered as an important factor in osteoporosis prophylaxis.

Key words: female rats, densitometry, ultrasonomerty, exercise, bone density, femur

Streszczenia IV Ogólnopolskiego Sympozjum Chorób Metabolicznych Tkanki Kostnej PTOiTr,
Jurata 3-5.09.2004 r.

Piotr Piekarczyk, Wojciech Marczyński, Sławomir Kroczak, Piotr Cieślik

Złamania osteoporotyczne ze względu na częstość występowania stanowią poważny problem społeczny i kliniczny. Charakterystyczną wspólną, cechą ich jest to, iż powstają w wyniku urazu o małej energii. Typowe lokalizację to kręgosłup, bliższa nasada kości ramiennej, dalsza nasada kości promieniowej, bliższa nasada kości udowej.

Celem pracy była prezentacja naszych doświadczeń w leczeniu złamań ostroporotycznych.

W latach 1998 – 2003 w Klinice Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu CSK MON WIM z powodu  złamań osteoporotycznych leczonych było 786 chorych.

Przeważały kobiety 76%. Średni wiek leczonych chorych to 72 lata. Najstarsza chora miała w dniu leczenia operacyjnego 104 lata i 10 miesięcy. Wiekszość chorych leczona była z powodu obrażeń w okolicy bliższego końca kości udowej. Było to spowodowane tym i znaczna liczba chorych ze złamaniami w obrębie bliższego końca kości ramiennej i daszego końca kości promieniowej była leczona ambulatoryjnie. Sposób leczenia, był zależny od typu złamania, miejsca i stanu ogólnego chorych. Celem leczenia było możliwie szybkie uruchomienie chorego i wczesna rehabilitacja. Operacyjnie leczyliśmy złamania bliższego końca kości ramiennej, dalszego końa kości promieniowej i bliższego końca kości udowej. Nieoperacyjnie leczyliśmy większość złamań kompresyjmych trzonów kręgów, oraz chorych z przeciwskazaniami ogólno internistycznymi, a także tych, którzy nie wyrażali zgody na planowane leczenie operacyjne. Ważne znaczenie na planowanie leczenia miała informacja o sprawności i aktywności chorego przed urazem, a także możliwości współpracy chorego w trakcie leczenia. Oprócz leczenia ortopedycznego, chorzy mieli ordynowane leczenie farmakologiczne osteoporozy. Ocena póżnych wyników leczenia jest w tej grupie chorych bardzo utrudniona ze względu na zaawansowany wiek większości chorych i ich  większą śmiertelność.

Terapia 2/2005. Osteoporoza

Prof. dr hab. med. Wojciech Cichy, lek. med. Anna Rosińska

artykuł w załączeniu

Tadeusz Gaździk, Bogdan Wójcik
Katedra i Oddział Kliniczny Ortopedii Śl. AM
Szpital Wojewódzki nr 5 im. Św. Barbary
Plac Medyków 1, 41-200 Sosnowiec

Streszczenia zjazdu PTOiTR – 2000

W25

Istotnym problemem pojawiającym się w czasie realloplastyki obluzowanych panewek stawu biodrowego stanowi brak kości miednicy. .
Oceniono 61 chorych, u których wykonano wymianę panewki stawu biodrowego. Wśród nich było 48 kobiet i 13 mężczyzn w wieku od 48 do 78 lat (średnio 72 lat).U jednego mężczyzny wykonano realloplastykę obustronną. W 30 przypadkach wymieniono jedynie panewkę, a w 32 całą endoprotezę. Czas od pierwotnej do wtórnej endoprotezoplastyki stawu biodrowego wynosił od 2 do 12 lat (średnio 9 lat). Wykonano wymianę 57 panewek Wellera, 2 Taperloc, 2 Centrament oraz jednej Ultima. Zabieg operacyjny wykonywano z cięcia podobnego, jak w czasie pierwotnej implantacji, zwykle: Watson-Jonesa, Charnleya, Bauera i Hardinge’a. Uszkodzenia panewki miednicy oceniono posługując się podziałem wg. Wayne i Paprosky’ego. Uszkodzenia typu 1, 2A, 2B, 2C, 3A , 3B stwierdzono odpowiednio w 19, 18, 15, 6 ,3 i 1 przypadkach. Po usunięciu tkanek miękkich, rewitalizacji sklerotycznej panewki (przez jej nawiercenie) w 48 przypadkach uzupełniono ubytki kostne dna i brzegów panewki. Przy znacznym ubytku dna lub stropu panewki zakładano metalowe koszyczki. W 9 przypadkach przy ubytkach stropu panewki zastosowano masywny przeszczep kości korowo-gąbczastej, który umocowano śrubą. . Po zabiegu operacyjnym przedłużono okres odciążania kończyny dolnej do 10-12 tygodni. W czasie badania kontrolnego wykonane po upływie 1-3 lat po zabiegu operacyjnym stwierdzono wygojenie przeszczepu i brak obluzowania się panewki w 55 przypadkach. U 7 chorych doszło do ponownego obluzowania panewki.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s28-29.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s4.
 

L07
WSPÓŁCZESNE MOŻLIWOŚCI DIAGNOSTYKI OBRAZOWEJ OSTEOPOROZY
H.K. Genant1, E. Czerwiński2
1Department of Radiology University of California SF 505 Parnassus Avenue, M392, USA;
2 Klinika Ortopedii CMUJ, 501 Kraków, ul. Kopernika 19

Obecnie dysponujemy wieloma nieinwazyjnymi metodami pomiaru nie tylko BMD, ale również parametrów struktury wewnętrznej kości. W powszechnym użyciu znajduje się szeroki asortyment aparatów densytometrycznych typu DXA, pozwalających na pomiar BMD z wysoką precyzją (1–4%) i dokładnością (2-10%). Zasadniczym niedostatkiem metody DXA jest pomiar w jednej płaszczyźnie, bez uwzględnienia grubości kości oraz wyodrębnienia kości beleczkowej i korowej. Jest to jedną z przyczyn rozbieżności pomiarów w różnych miejscach szkieletu u tego samego pacjenta. Wad tych pozbawiona jest metoda QCT, ale, z racji kosztów, jest rzadko używana do pomiarów szkieletu centralnego, natomiast z dużym powodzeniem stosowana jest do badań w obrębie przedramienia. Możliwość określenia gęstości mineralnej dla poszczególnych voxeli pozwala nie tylko na pomiar BMD wyrażonej w jednostkach wolumetrycznych (osobno dla kości beleczkowej i korowej), ale również na obliczanie wytrzymałości mechanicznej kości.
Wprowadzenie densytometrów z wiązką wachlarzową, dzięki zwiększonej rozdzielczości, zasadniczo poprawiło jakość uzyskiwanych obrazów. Umożliwia to wykorzystanie densytometrów do pomiarów morfometrycznych kręgosłupa (MXA) i zastępowanie obarczonych wysoką ekspozycją i trudnych technicznie radiogramów. Zaletą MXA jest małe napromieniowanie, eliminacja deformacji geometrycznej i powiększenia nieodłącznego dla radiogramów. Szczególnie ważne dla pomiaru jest ruchome ramię C, dzięki czemu projekcja boczna wykonywana jest bez przemieszczania pacjenta (Hologic).
Nieinwazyjna ocena struktury wewnętrznej kości stała się obecnie możliwa dzięki zastosowaniu mikro-tomografii komputerowej oraz wysokiej rozdzielczości MRI. Dokonywanie pomiarów z rozdzielczością 150-200 m pozwala na ocenę parametrów dostępnych dotąd wyłącznie na preparatach histologicznych, takich jak: objętość beleczek, grubość beleczek i odległość międzybeleczkowa.
Niezależnie od bezpośrednich pomiarów struktury kości obserwujemy burzliwy rozwój metod komputerowych analiz struktury kości na radiogramach pozwalających jej obiektywną interpretacje.
Do technik ilościowej oceny makrostruktury zalicza się (poza konwencjonalną radiografią) tomografię komputerową, szczególnie wolumetryczną ilościową tomografię komputerową (vQCT). Do metod nieinwazyjnej i/lub niedestrukcyjnej oceny mikrostruktury kości beleczkowej zaliczamy tomografię komputerową o wysokiej rozdzielczości (hrCT), mikrotomografię komputerową (CT), rezonans magnetyczny o wysokiej rozdzielczości (hrMR) i mikrorezonans magnetyczny (MR). Wolumetryczne QCT, hrCT i hrMR można generalnie zastosować in vivo; CT iMR są zasadniczo stosowane do badań in vitro. Pomimo postępu pozostaje problem.
Należy w dalszym ciągu zastanowić się nad równowagą między rozdzielczością przestrzenną a wielkością próbki, lub między sygnałem wzbudzenia a dawką promieniowania lub czasem narażenia, jak również nad kompleksowością i kosztami a dostępnością. W praktyce klinicznej wyzwaniem w diagnostyce obrazowej kości jest wyważenie pomiędzy zaletami prostej densytometrii kości a bardziej kompleksowymi metodami pomiaru mikroarchitektury kości lub szczegółowymi wymaganiami badań naukowych a ogólniejszymi potrzebami klinicznymi. Należy również zająć się różnicami biologicznymi między szkieletem obwodowym i osiowym. Na koniec należy wyważyć względne wartości tych wyszukanych technik obrazowania mając na uwadze ich zastosowanie jako techniki diagnostyczne wymagające dużej dokładności i wiarygodności lub ich zastosowanie do badań kontrolnych wymagające dużej precyzji i powtarzalności.

L07
CURRENT DEVELOPMENT OF IMAGING OF OSTEOPOROSIS
H. Genant1, E. Czerwinski2,
1. Department of Radiology University of California SF 505 Parnassus Avenue, M392, USA,
2. Department of Orthopaedics, Med. Coll. Jagiellonian University, 31-501 Krakow, ul. Kopernika 19, Poland

Today there are non-invasive methods of measuring not only BMD but also intrinsic bone structure. There is in common use a wide range of DXA densitometers which allow for BMD measurements with high precision (1-4%) and accuracy (2¬10%). The basic disadvantage of DXA is that the measurement is in only one plane, which reveals no information on the thickness of the bone and does not distinguish trabecular and cortical bone. This is one of the reasons for discrepancies in measurements in different skeletal sites in the same patient. QCT is free from these disadvantages but, due to costs, is rarely applied to the central skeleton. However, it is used with great success for forearm measurements. Estimating mineral density in a single voxel allows measurement of volumetric BMD (individually for trabecular and cortical bone) and also allows calculation of the mechanical strength of bone.
Fan beam densitometers, with their increased resolution, considerably improve image quality. This makes possible the use of densitometers for morphometric measurements of spine (MXA) and can replace traditional radiograms with their high radiation exposure and technical difficulties. Advantages of MXA are low exposure, and elimination of geometric deformation and magnification, which is indispensable for radiograms. Particularly significant is the movable 'C’ arm, which allows lateral projection without changing the position of the patient (Hologic).
Noninvasive and/or nondestructive imaging techniques can provide structural information about bone, beyond simple bone densitometry. While the latter provides important information about osteoporotic fracture risk, many studies indicate that BMD only partly explains bone strength. Quantitative assessment of macro-structural characteristics such as geometry, and micro¬structural features such as relative trabecular volume, trabecular spacing, and connectivity may improve our ability to estimate bone strength.
Methods for quantitatively assessing macrostructure include (besides conventional radiographs) computed tomography, particularly volumetric quantitative computed tomography (vQCT). Methods for assessing microstructure of trabecular bone noninvasively and/or nondestructively include high resolu­tion computed tomography (hrCT), micro computed tomography (mCT), high resolution magnetic resonance (hrMR), and micro magnetic resonance mMR. Volumetric QCT, hrCT and hrMR are generally applicable in vivo; mCT and mMR are principally applicable in vitro. Despite progress, problems remain. The balance between spatial resolution and sampling size, or between signal-to-noise and radiation dose or acquisition time, needs further consideration, as do complexity and expense vs avail­ability and accessibility. Clinically, challenges for bone imaging include balancing the advantages of simple bone densitometry vs the more complex architectural features of bone, or the deeper research requirements vs broader clinical needs. Biological differences between the peripheral appendicular skeleton and the central axial skeleton must be further addressed. Finally, the relative merits of these sophisticated imaging techniques must be weighed with respect to their applications as diagnostic procedures requiring high accuracy or reliability versus their monitoring applications requiring high precision or reproduci-bility.

24-26.05.2018, Kraków
Kierownictwo naukowe:
prof. dr hab. Marek Brzosko
dr hab. Zbigniew Żuber, prof. nadzw.

Nadzór Naukowy:
Klinika Reumatologii, Chorób Wewnętrznych i Geriatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie

Wczesna rejestracja do 10.01.2018.  

Kontakt z organizatorem:
Termedia sp. z o.o.
ul. Kleeberga 2
61-615 Poznań
tel./faks +48 61 656 22 00
szkolenia@termedia.pl

Więcej informacji oraz rejestracja na stronie www.

21-22.04.2017, Karpacz

Miejsce:
Karpacz

Kierownik naukowy:
prof. dr hab. Marek Brzosko

Partnerstwo merytoryczne i nadzór naukowy
Klinika Reumatologii, Chorób Wewnętrznych i Geriatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego im. prof. Tadeusza Sokołowskiego w Szczecinie

Organizator:
Wydawnictwo Termedia

Wiecej informacji i rejestracja na stronie www.

Biuro organizacyjne:
Termedia sp. z o.o.
ul. Kleeberga 2
61-615 Poznań
tel./faks +48 61 656 22 00
szkolenia@termedia.pl

18-19.03.2015, Warszawa

Przewodniczący Komitetu Naukowego:
 - Prof. dr hab med. Brygida Kwiatkowska
 - Prof. dr hab med.Piotr Głuszko
 - Prof. dr hab med. Zygmunt Adamski

Rejestracja oraz dodatkowe informacje po adresem www.

Ilość miejsc ograniczona.

Kontakt z organizatorem:
Batumi Conference & Event Agency
ul. Marconich 2 lok. 13, 02-954 Warszawa
tel. 22 885 89 47, fax 22 885 62 61, 
danuta.kutyna@batumi-agency.pl
www.batumi-agency.pl

VI Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XVII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 25-26.09.2015

L12

TBS IN FRACTURE RISK ASSESSMENT

Povoroznyuk V.

D.F. Chebotarev Institute of gerontology NAMS Ukraine, Kyiv, Ukraine

Key words: BMD, Trabecular Bone Score (TBS), vertebral fragility fractures

Introduction. Bone mineral density (BMD) has been traditionally considered a major determinant of bone strength. However, now it is clear that bone strength and fracture risk depend on several parameters: macrogeometry of cortical bone, BMD, trabecular bone microarchitecture, bone microdamage, bone mineralization, and bone metabolism. Previous studies have found a significant decrease in the quality of trabecular bone while the people are ageing. Results of the Manitoba study show both the significantly lower spine Trabecular Bone Score (TBS) and BMD identified in women with major osteoporotic, spine and hip fractures (all p<0.001) (Hans D. et al., 2011). Nevertheless, the trabecular bone score of the Ukrainian people with osteoporotic vertebral fractures has yet to be studied.

The aim of this study is to evaluate the TBS and BMD in women and men taking into account the presence of vertebral fragility fractures (VFF).

Materials and methods. We’ve examined 171 women aged 65-89 years (mean age – 73.12±5.14 yrs), who were divided into the groups depending on the VFF presence: A – no fractures (n=105; mean age – 72.70±5.51 yrs), B – present VFF (n=66; mean age – 73.79±4.44 yrs). We’ve examined 197 men aged 45-89 years, divided according to the gerontological classification: 45-59 yr-olds (n=83), 60-74 yr-olds (n=86), 75-89 yr-olds (n=28). The basic group consists of 44 men with VFF in the anamnesis (mean age – 59.8±13.7 yrs) while the control group – of 153 men without fractures (mean age – 57.4±13.7 yrs).

Total body, lumbar spine, femoral neck, forearm BMD were measured, and lateral vertebral assessment performed by DXA densitometer (Prodigy, GEHC Lunar, Madison, WI, USA). PA spine (L1-L4) TBS was assessed by the TBS iNsight® software package installed on our DXA machine (Med-Imaps, Pessac, France).

Baseline variables were analyzed for difference using the independent sample T-test. An one-way ANOVA test was used to compare the differences among the multiple groups. Significance was set at p<0.05. The study results are presented in the following manner: M±SD. “Statistika 6.0”^© StatSoft, Inc. was used for data processing purposes.

Results. We have found the following parameters to be significantly lower in women with VFF compared to women with no fractures: BMD of total body (A – 1.039±0.10 g/cm², B – 0.960±0.10 g/cm²; p<0.05), spine (A – 1.038±0.19 g/cm², B – 0.927±0.21 g/cm²; p<0.05), femoral neck (A – 0.787±0.12 g/cm², B – 0.711±0.11 g/cm²; p<0.05), 33% forearm (A – 0.690±0.12 g/cm², B – 0.600±0.11 g/cm²; p<0.05) and TBS (L1-L4) (A – 1.171±0.14, B – 1.116±0.14; p<0.05). We have observed a significantly lower TBS (L1-L4) in the basic group (45-59 yrs – 1.025±0.25, 60-74 yrs – 1.084±0.17, 75-89 yrs – 0.951±0.17) as compared to the control group (45-59 yrs – 1.226±0.16, 60-74 yrs – 1.150±0.18, 75-89 yrs – 1.183±0.17; p<0.05). We also found BMD of the lumbar spine (45-59 yrs – 1.028±0.18 g/cm², 60-74 yrs – 1.014±0.16 g/cm², 75-89 yrs – 0.970±0.18 g/cm²; p<0.05) and the proximal femur (30-44 yrs – 0.854±0.15 g/cm², 45-59 yrs – 0.873±0.14 g/cm², 60-74 yrs – 0.823±0.14 g/cm², 75-89 yrs – 0.716±0.11 g/cm²; p<0.05) to be lower in the basic group of patients compared to the control group.

Conclusion. Subjects with vertebral fragility fractures have significantly lower TBS and BMD parameters than the people without fractures.

L12

ZASTOSOWANIE TBS W OCENIE RYZYKA ZŁAMANIA      

Povoroznyuk V.

D.F. Chebotarev Institute of gerontology NAMS Ukraine, Kyiv, Ukraine

Słowa kluczowe: BMD, Trabecular Bone Score (TBS), niskoeneregetyczne złamania kręgosłupa

Wprowadzenie. Gęstość mineralna kości (BMD) jest tradycyjnie uważana za główny wyznacznik wytrzymałości kości. Jednakże obecnie jest jasne, że wytrzymałość kości i ryzyko złamań zależy od kilku parametrów: makrogeometrii korowej kości, BMD, mikroarchitektury kości beleczkowatej, mikrouszkodzeń kości, mineralizacji kości oraz metabolizmu kości. Poprzednie badania wykazały znaczący spadek jakości kości beleczkowatej w trakcie procesu starzenia się. Wyniki badania Manitoba wykazują, że znacznie niższy kręgowy Trabecular Bone Score (TBS) i BMD stwierdza się u kobiet z głównymi złamaniami osteoporotycznymi: kręgosłupa i kości udowej (wszystkie p <0,001) (Hans D. et al., 2011). Niemniej jednak Trabecular Bone Score (TBS) Ukraińców z osteoporotycznymi złamaniami kręgów wciąż czeka na zbadane.

Celem niniejszej pracy jest ocena TBS i BMD u kobiet i mężczyzn, z uwzględnieniem obecności osteoporotycznych złamań kręgów (OZK).

Materiał i metoda. Zbadaliśmy 171 kobiet w wieku 65-89 lat (średnia wieku – 73,12 ± 5,14 lat), które podzielono na grupy w zależności od obecności OZK: A – bez złamań (n = 105, średnia wieku – 72,70 ± 5,51 lat), B – ze złamaniem OZK (n = 66; średnia wieku – 73,79 ± 4,44 lat). Zbadaliśmy 197 mężczyzn w wieku 45-89 lat, których podzielono zgodnie z klasyfikacją gerontologiczną: 45-59 -latków (n = 83), 60-74 -latków (n = 86), 75-89 -latków (n = 28). Podstawowa grupa składa się z 44 mężczyzn z OZK w wywiadzie (średnia wieku – 59,8 ± 13,7 lata) i natomiast  grupa kontrolna – ze 153 mężczyzn bez złamań (średnia wieku – 57,4 ± 13,7 lat). Badania całego ciała (total body), kręgosłupa lędźwiowego, szyjki kości udowej, przedramienia oraz badanie boczne kręgów zostały wykonane z użyciem  densytometru DXA (Prodigy, GEHC Lunar, Madison, WI, USA). PA kręgosłupa (L1-L4) TBS oceniano za pomocą TBS InSight®, pakietu oprogramowania zainstalowanego na naszym urządzeniu DXA (Med-imaps, Pessac, Francja). Zmienne wyjściowe analizowano przy użyciu niezależnej próbki T-testu. Jednokierunkowy testu ANOVA stosowano do porównania różnic wśród wielu grup. Istotności ustalono na poziomie p <0,05. Wyniki badania są przedstawione w następujący sposób: M ± SD. Do celów przetwarzania danych została wykorzystywana „Statystyka 6.0” © StatSoft, Inc.

Wyniki. Ustaliliśmy, że następujące parametry są znacznie niższe u kobiet z OZK porównaniu do kobiet bez żadnych złamań: BMD całego ciała (- 1,039 ± 0,10 g / cm2, B – 0,960 ± 0,10 g / cm2; p <0,05), kręgosłupa (- 1,038 ± 0,19 g / cm2, B – 0,927 ± 0,21 g / cm2; p <0,05) szyjki kości udowej (- 0,787 ± 0,12 g / cm2, B – 0,711 ± 0,11 g / cm2; p <0,05) 33% przedramienia (- 0,690 ± 0,12 g / cm2, B – 0,600 ± 0,11 g / cm2 ; p <0,05) i TBS (L1-L4) (- 1,171 ± 0,14 B – 1,116 ± 0,14; p <0,05). Zaobserwowaliśmy znacznie niższy TBS (L1-L4) w grupy badanej (45-59 lat – 1,025 ± 0,25, 60-74 lat – 1,084 ± 0,17, 75-89 lat – 0,951 ± 0,17) w porównaniu z grupą kontrolną (45-59 lat – 1,226 ± 0,16, 60-74 lat – 1,150 ± 0,18, 75-89 lat – 1,183 ± 0,17; p <0,05). Okazało się też, BMD odcinka lędźwiowego kręgosłupa (45-59 lat – 1,028 ± 0,18 g / cm 2, 60-74 lat – 1,014 ± 0,16 g / cm 2, 75-89 lat – 0,970 ± 0,18 g / cm2; p <0,05) oraz bliższego końca kości udowej (30-44 lat – 0,854 ± 0,15 g / cm 2, 45-59 lat – 0,873 ± 0,14 g / cm 2, 60-74 lat – 0,823 ± 0,14 g / cm 2, 75-89 lat – 0,716 ± 0,11 g / cm2; p <0,05) jest mniejsza w grupie badanej pacjentów w porównaniu do grupy kontrolnej.

Wnioski. Osoby ze  złamaniami osteoporotycznymi kręgów mają znacznie niższe parametry TBS i BMD niż osoby bez złamań.

V Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XVII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 29.09-1.10.2011

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2011, vol 13 (Suppl. 1). str 54-55

L12

FRAX IN A PRIMARY CARE SETTING IN EUROPE

McCloskey E.

Professor of Adult Bone Diseases

Academic Unit of Bone Metabolism, Metabolic Bone Centre

Northern General Hospital, Herries Road, Sheffield S5 7AU

Keywords: fracture, risk assessment, clinical risk factors, BMD, interventions, FRAX

FRAX® is a computer based algorithm (http://www.shef.ac.uk/FRAX) that assesses fracture probability in men and women. The approach uses easily obtained clinical risk factors (CRFs) that can be used alone or with femoral neck bone mineral density (BMD) to enhance fracture risk prediction, expressed as the 10-year probability of a major osteoporotic fracture (hip, clinical spine, humerus or wrist fracture) and the 10-year probability of hip fracture. In addition, the FRAX® model is calibrated for different countries and is currently available for 35 countries worldwide, including 18 countries within Europe (Austria, Belgium, Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Hungary, Italy, Malta, Netherlands, Poland, Romania, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey, UK) (version 3.3).

The obvious application of FRAX® is in the assessment of individuals to identify those who would be candidates for pharmacological intervention, and it has been widely used since the launch of the web site. The availability of FRAX necessitates its incorporation into clinical guidelines. Until recently, the majority of clinical guidelines for the management of osteoporosis have made recommendations for intervention based predominantly on the basis of the T-score for BMD. In the UK and Europe, for example, guidance for the identification of individuals at high fracture risk was based on an opportunistic case finding strategy where physicians are alerted to the possibility of osteoporosis and high fracture risk by the presence of clinical risk factors (CRFs) associated with fracture. This provides a trigger for the measurement of BMD, and treatment was considered in those with a BMD value that lies in the range of osteoporosis. The recognition that risk factors used to trigger a BMD test are associated with a fracture risk greater than can be accounted for by BMD alone means that their inclusion in fracture risk assessment will increase the sensitivity for fracture prediction (i.e. detection rate of individuals who would fracture).

Experts in the care of patients with osteoporosis are used to integrating information derived from multiple risk factors. If a physician is prepared to treat a patient with a T-score of say, −2.5 SD, then intuitively the fact that a patient is additionally taking oral glucocorticoids would lead him to intervene at a higher T-score. By contrast, primary care physicians in most countries have little expert knowledge and it is this constituency for which FRAX® is primarily designed. The use of FRAX® with the generation of a number does not, however, replace clinical judgment and education is required for its interpretation in the clinic; this has recently been addressed by a joint IOF/ISCD task force.

L12

FRAX W PODSTAWOWEJ OPIECE ZDROWOTNEJ W EUROPIE

McCloskey E.

Professor of Adult Bone Diseases

Academic Unit of Bone Metabolism, Metabolic Bone Centre

Northern General Hospital, Herries Road, Sheffield S5 7AU

Słowa kluczowe: złamanie, oceny ryzyka, kliniczne czynniki ryzyka, interwencje, FRAX

FRAX® jest algorytmem komputerowym (http://www.shef.ac.uk/FRAX), który pozwala na oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia złamania u mężczyzn oraz kobiet. Metoda wykorzystuje łatwo dostępne kliniczne czynniki ryzyka oraz wynik badania gęstości mineralnej szyjki kości udowej (BMD) w celu lepszego przewidywania ryzyka złamania, wyrażanego w postaci 10-letniego prawdopodobieństwa osteoporotycznego złamania głównego (biodro, kręgosłup, kość ramienna, nadgarstek) oraz 10-letniego prawdopodobieństwa złamania biodra. Dodatkowo FRAX® to metoda, która została dostosowana do wielu krajów. Obecnie jest dostępna w 35 krajach na świecie, w tym 18 krajach z Europy (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Włochy, Malta, Holandia, Polska, Rumunia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania) (wersja 3.3).

Oczywista korzyść ze stosowania FRAX® to możliwość identyfikacji chorych, kwalifikujących się do objęcia leczeniem farmakologicznym. Możliwość ta znalazła szerokie zastosowanie od momentu uruchomienia strony internetowej. Dostępność FRAX® wskazuje na jego konieczność włączenia do klinicznych wytycznych. Dotychczasowo większość klinicznych wytycznych, dotyczących postępowania w osteoporozie, zalecało interwencję w oparciu o wyniki T-score oparty na BMD. Dla przykładu, w Wielkiej Brytanii i Europie, wytyczne do identyfikacji osób z wysokim ryzykiem złamania były oparte na wybieraniu strategii korzystnej dla danego przypadku, gdzie lekarze dowiadywali się o możliwości wystąpienia osteoporozy i wysokiego ryzyka złamań poprzez występowanie klinicznych czynników ryzyka związanych ze złamaniem. To powodowało, że decyzja o leczeniu podejmowana była na podstawie wartości BMD z zakresu osteoporozy. Czynniki ryzyka wraz z badaniem BMD są bardziej wiarygodnym wskaźnikiem do leczenia niż to może być obliczone z samego BMD. Oznacza to, że włączenie czynników ryzyka złamań podniesie czułość predykcji złamań (wykrycia ilości osób zagrożonych złamaniem).

W trosce o opiekę pacjentów z osteoporozą eksperci stosują zintegrowane informacje pochodzące z wieloskładnikowych czynników ryzyka. Jeśli lekarz jest właściwie przygotowany do leczenia pacjenta z T-score, powiedzmy, -2,5 SD, to intuicyjnie wyczuje, że dodatkowe zażywanie przez niego doustnych glikokortykosteroidów doprowadzi do podniesienia wartości T-score. Natomiast lekarze pierwszego kontaktu w większości krajów posiadają niewiele specjalistycznej wiedzy, zatem oni są pierwszorzędnymi adresatami FRAX®. Korzystanie z FRAX® nie zastępuje jednak badania klinicznego. Potrzebna jest również edukacja w zakresie klinicznej interpretacji FRAX®, co ostatnio było tematem obrad panelu ekspertów IOF/ISCD.

V Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XVII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 20-21.09.2013

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2013, vol 15 (Suppl. 2).str  49-50

L11

Osteoporoza u mężczyzn

Marcinowska-Suchowierska E

Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

Słowa kluczowe: rejestracje, skuteczność, bezpieczeństwo, akceptacja, cena

Złamania osteoporotyczne u mężczyzn występują rzadziej niż u kobiet, ale stanowią one główną przyczynę chorobowości i śmiertelności starzejących się mężczyzn. Ryzyko złamania bliższego końca kości udowej (BKKU) u starzejących się mężczyzn wynosi blisko 1/3 ryzyka u kobiet, ale śmiertelność w konsekwencji złamań BKKU, kręgów i innych dużych złamań jest u mężczyzn 2-3 krotnie większa niż u kobiet.

Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju osteoporozy u mężczyzn są podobne jak u kobiet (wiek, niskie BMI, hipogonadyzm, wcześniej przebyte złamania niskoenergetyczne, złamania osteoporotyczne u rodziców, leczenie kortikosteroidami, choroby przewlekłe, oraz nadużywanie alkoholu i palenie papierosów). Hipogonadyzm podobnie jak u kobiet jest najlepiej udokumentowanym czynnikiem ryzyka rozwoju osteoporozy u mężczyzn. Grupą mężczyzn szczególnie narażoną na złamania są chorzy na raka gruczołu krokowego, u których hipogonadyzm ostry indukowany jest przez leczenie ablacyjne.

Zasadniczym celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom kości.

Leczenie obejmuje ograniczenie wpływu czynników ryzyka złamań, w tym zapobieganie upadkom, przyjmowanie wapnia (1000-1200 mg/d), witaminy D (800-1000 IU/d) oraz farmakoterapię.

Leczenie farmakologiczne należy podjąć u wszystkich mężczyzn, u których rozpoznano: złamanie osteoporotyczne; osteoporozę potwierdzoną densytometrycznie; duże 10-letnie ryzyko bezwzględne złamań.

Zapobieganie farmakologiczne osteoporozie należy stosować u wszystkich mężczyzn poddanych leczeniu przeciwandrogenowym, u których 10-letnie ryzyko bezwzględne złamań obliczone na podstawie wieku i BMD jest umiarkowane.

Do leczenia osteoporozy u mężczyzn zarejestrowano mniejszą liczbę leków niż u kobiet: Alendronian, Risedronian, Zoledronian, Ranelinian strontu, PTH a także Denosumab (tylko u mężczyzn otrzymujących terapię antyandrogenową z powodu raka stercza), ale ich skuteczność przeciwzłamaniowa wydaje się podobna w obu płciach.

Podstawą wyboru leku w leczeniu osteoporozy u mężczyzn są zapisy rejestracyjne dopuszczające poszczególne preparaty do stosowania w tym wskazaniu. Należy również uwzględnić takie czynniki jak: złamania w przeszłości, ciężkość osteoporozy (T-score), choroby współistniejące (np. choroba wrzodowa, choroby nowotworowe), cena leku, przewidzieć dyscyplinę i możliwości przyjmowania, a także kontynuowania leczenia przez pacjenta.

Należy pamiętać, że testosteron nie jest zarejestrowany do leczenia osteoporozy (brak dowodów na zmniejszenie liczby złamań pod jego wpływem). Eksperci jednak sugerują, aby w przypadku stężenia testosteronu w surowicy krwi poniżej 200 ng/ml u mężczyzn przyjmujących testosteron i obciążonych dużym ryzykiem złamań dołączyć lek o udokumentowanej skuteczności przeciwzłamaniowej; u mężczyzn z granicznie dużym ryzykiem i objawami klinicznymi niedoboru androgenów stosować testosteron, a u mężczyzn obciążonych dużym ryzykiem złamań, ale mających przeciwwskazania do stosowania leków zarejestrowanych do leczenia osteoporozy stosować testosteron, nawet jeśli nie istnieją wskazania standardowe do podaży tego hormonu.

L11

Osteoporosis in men

Marcinowska-Suchowierska E.

Clinic of Family Medicine, Internal Diseases and Metabolic Bone Diseases: Postgraduate Medical Center, Warsaw

Keywords: registration, effectiveness, safety, acceptance, price

        Osteoporotic fractures are less common in men than in women, but they are the major reason for morbidity and mortality in the elderly men. The risk of hip fractures in the elderly men is about 30% of the risk of such fractures in women but the mortality due to those fractures and other fractures is 2 to 3 times higher than in women.

The risk factors for the development of osteoporosis in men are similar to those in women: age, low BMI, hypogonadism, osteoporotic fracture an adults, family history of osteoporosis, chronic diseases, chronic corticosteroids use, alcohol or tobacco abuse. Hypogonadism, similarly as in women, is the best evidenced risk factor for the development of osteoporosis. A group of men which is especially prone to fractures are patients suffering from prostate cancer in whom acute hypogonadism is induced by androgen deprivation therapy (ADT).

The main goal of osteoporosis treatment is prevention of bone fractures. Treatment consists of reduction of risk factors for fractures, including prevention of falls, taking Calcium supplements (1000-1200 mg/d), Vitamin D (800-1000 IU/d) and pharmacotherapy.

Pharmacological treatment is recommended for all men for whom the medical staff recognized: osteoporotic fractures, osteoporosis evaluated based on the results of densitometry, large 10-year absolute risk for fractures.

Pharmacological prevention of osteoporosis is recommended for all men who are receiving ADT, for whom the 10-year absolute risk for fractures calculated on the basis of age and BMD is moderate.

For the treatment of osteoporosis in men fewer drugs have been registered than for women: Alendronate, Risendronate, Zolendronic acid, Teriparatide also Denosumab (only for men receiving ADT for prostate cancer), but their effectiveness in preventing fractures seems comparable for both genders.

The basis for making a choice among different drugs is the registration guidelines for the treatment of osteoporosis. Other factors such as: previous fractures, severity of osteoporosis (T-score), comorbid diseases (e.g., gastric and duodenal ulcer, cancer), price of the drug, expected discipline of drug administration and therapy adherence should also be taken into consideration.

One should remember that testosterone has not been registered for the treatment of osteoporosis (lack of evidence for its effects on the reduction of fractures). Experts suggest nevertheless that if the concentration of testosterone in blood is below 200 ng/ml in men taking testosterone and having a high risk of fractures one should add a drug with documented antifracture effectiveness; in men with high risk and clinical signs of androgen deficiency one should use testosterone; and in men with high risk for fractures, but for whom there is a contraindication to use drugs for osteoporosis, testosterone should be used, even if the general recommendations are against its use.