I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s128-129.

P09
OSTEOPOROZA – POTRZEBA WIĘKSZEJ AKTYWNOŚCI W ROZPOZNAWANIU CHOROBY

Przedlacki J., Zaczek E., Grzejszczak A., Wieliczko M., Oręziak M., Kulicki P., Niemczyk L., Sowa E., Matuszkiewicz-Rowińska J.
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrologii, Akademia Medyczna w Warszawie

Słowa kluczowe: Osteoporoza, rozpoznawanie, epidemiologia

Na podstawie obserwacji chorych przyjmowanych do naszej Kliniki, częstość osteoporozy, uznanej za chorobę społeczną, wydawała się niewielka. Celem pracy było: 1) ustalenie częstości występowania osteoporozy wśród chorych przyjętych w ciągu 1 roku (20.10.2003-19.10.2004) do naszej Kliniki na podstawie rozpoznań wstępnych opartych na informacjach uzyskanych od pacjentów i dokumentacji medycznej dostarczonej przez chorych; 2) w etapie drugim (20.10.2004 – 21.03.2005) – ocena wpływu aktywnego działania lekarzy Kliniki na zwiększenie częstości rozpoznawania choroby. W pierwszym roku obserwacji, w Klinice hospitalizowano 1533 pacjentów (866 kobiet i 667 mężczyzn) w wieku 15-104 lata (63,3±18,8). 838 chorych było w wieku powyżej 65 lat (517 kobiet i 321 mężczyzn). Osteoporozę z/lub bez przebytego złamania kości podawało 42 chorych (2,7% wszystkich chorych i 5,0% powyżej 65 rz.). 35 chorych podawało przebyte złamanie kości (złamanie kręgosłupa u 8, bliższej części kości udowej u 17). Czternastu spośród nich miało rozpoznaną jednocześnie osteoporozę. Część chorych z rozpoznaną osteoporozą i/lub przebytym złamaniem kości miało zalecone przy wypisie z Kliniki leczenie: witaminą D3 i/lub związkami wapnia 9 chorych, bisfosfonianem z wit. D3 i wapniem 1 chory, 2 chorych skierowano do Poradni Osteoporotycznej, 31 nie miało zaleconego leczenia farmakologicznego. W drugim okresie obserwacji do części Kliniki prowadzonej przez autora przyjęto 366 chorych (170 kobiet i 196 mężczyzn) w wieku 17-100 lat (66,6±18,0). 229 chorych było w wieku powyżej 65 lat (120 kobiet i 109 mężczyzn). Sześciu chorych podawało przy przyjęciu rozpoznanie osteoporozy z lub bez złamania kości (1,6% wszystkich chorych i 2,6% powyżej 65 rz.). Dwunastu podawało przebyte złamanie kości (złamanie kręgosłupa 3 chorych, bliższej części kości udowej 4); jeden spośród nich miał rozpoznaną jednocześnie osteoporozę. U 16 chorych rozpoznano (wywiady, Rtg kości) nieleczone złamanie osteoporotyczne (kręgosłup u 10, bliższa część kości udowej u 6) i u 14 rozpoczęto leczenie (najczęściej bisfosfonian, wit D3, wapń) (2 chorych zmarło) oraz zalecono skierowanie do Poradni Osteoporotycznej. Wszyscy ci chorzy mieli kontakt z lekarzem po złamaniu. Wszystkim chorym powyżej 65 rz. (bez uogólnionej choroby nowotworowej, przewlekłej niewydolności nerek, z zachowanym logicznym kontaktem) bez przebytego złamania kości zalecono skierowanie do Poradni Osteoporotycznej w celu wykonania badań w kierunku osteoporozy. Po 3 miesiącach przeprowadzono rozmowy telefoniczne z 24 chorymi. Jedenastu chorych nie było zainteresowanych diagnostyką, 10 zamierzało zgłosić się do Poradni, 3 zgłosiło się i nie rozpoznano osteoporozy.
Wnioski: Uzyskane wyniki pozwalają wyciągnąć wniosek o niedostatecznie aktywnym postępowaniu lekarzy, szczególnie pierwszego kontaktu, ale i pracujących w szpitalu, w rozpoznawaniu osteoporozy. Proste diagnostyczne postępowanie lekarzy Kliniki w drugim roku obserwacji (wywiady, Rtg kości) pozwoliły rozpoznać szereg klinicznie zaawansowanych przypadków osteoporozy i wdrożyć leczenie. Oddział szpitalny, gdzie pobyt pacjenta jest incydentalny, nie jest jednak przygotowany do badań profilaktycznych. Jest tu do spełnienia rola dla lekarza rodzinnego. Istnieje konieczność większej aktywności w rozpoznawaniu osteoporozy na wszystkich etapach kontaktu pacjenta z lekarzem.

P09
OSTEOPOROSIS – THE BIGGER ACTIVITY IS NEEDED IN RECOGNIZING THE DISEASE

Przedlacki J., Zaczek E., Grzejszczak A., Wieliczko M., Oręziak M., Kulicki P., Niemczyk L., Sowa E., Matuszkiewicz-Rowińska J.
Chair and Department of Internal Medicine and Nephrology, Medical University of Warsaw

Keywords: Osteoporosis, diagnostics, epidemiology

Frequency of osteoporosis, regarded as the social disease, was appearing small on the basis of the observation of patients admitted to our clinic. The aim of the study was: 1) the evaluation of the frequency of osteoporosis among our patients during 1 year of observation (20.10.2003-19.10.2004) on the basis of preliminary diagnoses leaned on information obtained from patients and the medical documentation delivered by patients; 2) in the other phase (20.10.2004 – 21.03.2005) – estimation of impact of active working of doctors of the clinic for increasing the frequency of recognizing of the disease. 1533 patients were being hospitalized in the first year of the observation in the clinic (866 females and 667 males) aged 15-104 years (63.3±18.8). 838 patients were above 65 years old (517 women and 321 men). Diagnosis of osteoporosis with or without bone fractures was giving by 42 patients (2.7% of all patients and 5.0% above 65 years). Thirty-five patients were giving the information on of bone fracture (spine in 8, proximal femur in 17). Fourteen of them had the osteoporosis recognized at the same time. Part of patients with diagnosis of osteoporosis and/or with bone fracture had the treatment recommendation when they were discharged from the clinic: with the vit D3 and/or calcium – 9 patients, bisphosphonates with vit. D3 and calcium – 1 patient, 2 patients were directed to the Osteoporosis Outpatients Center, 31 didn’t have recommendation for the drug treatment. 366 patients (170 females and 196 males) were admitted to the part of the clinic led by the author in the second period of observation. There were 229 patients older than 65 years. Six patients were giving the diagnosis of the osteoporosis with or without bone fractures (1.6% of all patients and 2.6% of above 65 years old). Eleven were giving bone fractures (spine in 3, proximal femur in 4); 1 from among them had the osteoporosis recognized at the same time. There were 16 patients with diagnosis (history taking, bone X-ray) of not treated osteoporotic fractures (10 of spine, 6 of proximal femur) and the treatment was started (most often bisphosphonates, wit D3, calcium) in 14 of them (2 patients died) and the referral to the Outpatients Osteoporotic Center was recommended. All these patients had the contact with the doctor after bone fractures. All patients above 65 years old (without the generalized neoplasm disease, chronic renal insufficiency and with good logical contact) without bone fracture were referred to the Osteoporosis Outpatient Center in the purpose of examinations of osteoporosis. Phone calls were carried out after 3 months with 24 patients. Eleven patients weren’t interested in diagnostics, 10 intended to report to the outpatient center, 3 were reported and the osteoporosis wasn’t recognized.
Conclusion: obtained results allow to conclude on insufficient activity of doctors, in particular of the primary doctors, but working at the hospital also, in recognizing the osteoporosis. Simple diagnostic procedures performed by doctors of the Department in the second year of the observation (history taking, bone X-ray) let the recognition of some clinically advanced cases of the osteoporosis and to put the treatment into practice. Hospital, where the patient’s stay is incidental, is not however prepared for preventive examinations. This part of action ought to be reserved for the family doctors rather. There is the necessity of the bigger activity in recognizing the osteoporosis at the all stages of the patient’s contact with the doctors.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s129-130.

P10
TRZYLETNIA SUPLEMENTACJA WAPNIEM I WIT. D3 ZAPOBIEGA SPADKOWI MASY KOSTNEJ U KOBIET W ŚREDNIM WIEKU 62 LAT I Z OSTEOPENIĄ

Nowak N.1, Daniluk S.1, Badurski J.1, Dobreńko A.1, Busłowska J.2, Jezienicka E.1
1Centrum Osteoporozy i Chorób Kostno-Stawowych, ul.Waryńskiego 6/2, 15-461 Białystok
2 Wojewódzki Szpital Zespolony w Białymstoku

Słowa kluczowe: suplementacja wapnia., osteopenia , BMD
Keywords: calcium supplementation, osteopenia, BMD

Hamująca złamania kości suplementacja wapniem i witaminą D3 w osteoporozie starczej jest udokumentowana i powszechnie stosowana. Połowa jednak złamań niskoenergetycznych ma miejsce w osteopenii i u kobiet w wieku 55-70 lat, gdzie skuteczność w/w składników nie jest oczywiste, zaś większość leków p/resorpcyjnych w tym zakresie masy kostnej (BMD) nie hamuje złamań. Nie dysponujemy polskimi obserwacjami w tym segmencie pacjentek.
Celem badania była ocena zasadności stosowania i skuteczności trzyletniej suplementacji wapniem i witaminą D3 w hamowaniu utraty masy kostnej u kobiet w średnim wieku i z niskim spożyciem wapnia i z już rozpoznaną osteopenią wg kryteriów WHO/IOF. Poddaliśmy obserwacji pacjentki leczone w naszym ośrodku w okresie od 1999 do 2004 roku. Ze względów etycznych nie tworzyliśmy grupy kontrolnej, nie otrzymującej żadnego leczenia.
Próbę stanowiło121 kobiet, w średnim wieku 62 lat, którym po badaniu BMD (mierzonej aparatem DXA Hologic QDR4500SL w sz.k.u. i w kręgosłupie L1-L4 i z T-score pomiędzy –1.0 i –2.5) zalecono suplementację Ca + D , i które zobowiązały się do uczestnictwa w trzyletnim programie. Nie odnotowano u nich w wstępnym badaniu rtg kręgosłupa złamań kręgów, a w wywiadzie przebytych złamań i chorób osteopenizujących. Dzienną podaż wapnia w diecie ustalono na podstawie kwestionariusza. Tym paniom, które spożywały poniżej 400 mg wapnia, podawano 2 x 1 saszetkę preparatu Calcium 500D Polfy Łódź (zawierającego 500 mg wapnia elementarnego, 250 I.U. wit. D3 i 60 mg wit. C), tym zaś, które spożywały powyżej 400, ale mniej niż 800 mg wapnia, podawano 1 saszetkę + 1 kroplę wit. D3, zawierającą ok. 400 I.U. Ocenę w/w suplementacji oparto o badanie BMD sz.k.u. i kręgosłupa L1-L4, wykonywanych przed i po 12, 24 i po 36 miesiącach leczenia oraz na obrazie rtg kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego. Z uczestnictwa w badaniu zrezygnowało 39 pań, 22 z osobistych, poza medycznych powodów, 5 nie tolerujących musującego preparatu, i 12 z powodu zaparć. Trzyletni program ukończyły 82 panie.
Wyniki: Średnie wartości BMD kręgosłupa L1-L4, wynoszące przed leczeniem 0.917 g/cm2 (T-score –1.18) SD ± 0.10, i po trzyletnim leczeniu – 0.904 g/cm 2 (T-score –1.30) SD ± 0.12, jak i BMD sz.k.u. przed leczeniem 0.758g/cm2 (T-score-1,37) SD ± 0.07 i po leczeniu 0.748g/cm 2 (T-score-1.37), SD ± 0.07, nie wykazały statystycznie znamiennych różnic.
W ponownym badaniu rtg kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego po 36 miesiącach nie stwierdzono ani jednego złamania.
Wnioski. W czasie trzyletniej suplementacji wapniem i witaminą D3 u 82 kobiet w średnim wieku 62 lat, nie stwierdzono spadku BMD ani złamań klinicznych i w obrazie rtg kręgosłupa. Może to przemawiać za skutecznością, a więc i za celowością tego rodzaju leczenia w zapobieganiu spadkowi masy kostnej i złamań u kobiet z osteopenią w średnim wieku.

P10
THREE YEARS CALCIUM AND VIT. D3 SUPPLEMENTATION PREVENTS BONE LOSS IN OSTEOPENIC WOMEN IN AVERAGE AGE OF 62

Nowak N.1, Daniluk S.1, Badurski J.1, Dobreńko A.1, Busłowska J.2, Jezienicka E.1
1Centrum Osteoporozy i Chorób Kostno-Stawowych, ul.Waryńskiego 6/2, 15-461 Białystok, Poland
2 Wojewódzki Szpital Zespolony w Białymstoku, Poland

Keywords: calcium supplementation, osteopenia, BMD

(The English version of the abstract not submitted)

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s130-131.

P11
SAMOISTNA OSTEOPOROZA U MŁODYCH DOROSŁYCH MĘŻCZYZN – PROBLEMY TERAPEUTYCZNE

Sawicki A.Z.
Centrum Medyczne Osteomed, ul. Białobrzeska 40A, 02-341 Warszawa, www.osteomed.pl, mail: sawicki@osteomed.pl

Słowa kluczowe: osteoporoza, idiopatyczna, młodzi dorośli, płeć męska, biopsja kości, terapia, rhPTH, Forsteo, bisfosfoniany

Samoistna, idiopatyczna osteoporoza prowadzi do zaniku kostnego i złamań bez lub po niewielkich urazach, u młodych zdrowych dorosłych bez czynników ryzyka osteoporozy wtórnej. Jest względnie rzadką chorobą występującą w 0,4 przypadkach na 100.000 osób rocznie, dotycząca jednakowo obu płci. W pierwszej kolejności dotyczy kości gąbczastej, stąd wywołuje głównie złamania kompresyjne kręgów i przedramienia, chociaż złamania kości udowej nie są rzadkością. Opisano wiele nieprawidłowości patofizjologicznych, natomiast nie istnieje skuteczna terapia u tych chorych.
Przedstawiamy dwa przypadki samoistnej osteoporozy u mężczyzn oraz problemy terapii.
Przyp. 1 Mężczyzna 38 lat, wzrost -197cm w 20 r.ż. Bóle kości długich w wieku 22 lat, rozpoznanie osteoporozy ze złamaniami dwu kręgów i niskim BMD dwa lata później. Bez czynników ryzyka osteoporozy. Biopsja kości: osteoporoza ze zwiększona aktywnością osteoklastów oraz obniżoną osteoblastów. Przez następne 14 lat próby leczenia: Bonefos, Miacalcic sc i NS 200 oraz alendronian 10 i 20 mg/dz (po którym wystąpiło zapalenie przełyku), następnie pamidronian 90-120 mg iv co 1-2 miesiące. Poza tym stosowano Wit.D3, 1αOH-wit.D3, sole wapnia, fosforany, fluorek sodu i tiazydy. Wszystkie próby leczenia były nieefektywne. U chorego doszło do wielu złamań: kompresyjnych wszystkich kręgów lędźwiowych i piersiowych, żeber, obu przedramion i obu kości udowych oraz wielu drobnych kości. Badanie gęstości kości co 6-12 miesięcy wykazywały postępujący spadek BMD kręgosłupa, obu bioder i przedramion oraz całego kośćca. Chory stracił 30 cm wzrostu i nie jest w stanie samodzielnie chodzić. W styczniu 2005 rozpoczęto leczenie Forsteo – rekombinowanym ludzkim parahormonem 1-34. Forsteo jest pierwszym anabolicznym lekiem do terapii chorych z samoistną osteoporozą i wysokim ryzykiem złamań.
Przyp. 2. Mężczyzna 20 lat, wzrost 160 cm, oraz 168 w 15 r.ż. Bóle kręgosłupa w 16 r.ż. a w Rtg złamania czterech kręgów. DXA – głęboko obniżona gęstość kości, prawidłowe parametry gospodarki wapniowej. Bez czynników ryzyka osteoporozy. Biopsja kości: bardzo duży obrót kostny z bardzo dużą resorpcją osteoklastyczną oraz prawidłową-podwyższoną aktywnością osteoblastów. Po dwu latach leczenia alendronianem z 1αOH-D3 i wapniem chory nie miał bólów oraz bardzo duży wzrost BMD. W wieku 18 lat wystąpiła cukrzyca typu I stąd jest leczony insuliną 60-80 j.m./dz. Po dwu następnych latach zaobserwowano jedynie niewielki wzrost BMD. Sugeruje to, że osteoporoza wtórna związana z cukrzycą i niedoborem IGF-I mogła wpłynąć negatywnie na dotychczas skuteczne leczenie osteoporozy samoistnej.

P11
IDIOPATHIC OSTEOPOROSIS IN YOUNG ADULT MAN – PROBLEMS OF THERAPY

Sawicki A.Z.
Centrum Medyczne Osteomed, Białobrzeska str. 40A, 02-341 Warsaw, Poland, www.osteomed.pl, mail: sawicki@osteomed.pl

Keywords: Osteoporosis, idiopathic, young adults, man, bone biopsy, therapy, rhPTH, Forsteo, bisphosphonates

Idiopathic osteoporosis refers to the development of osteopenia and fractures with minimal or no trauma in otherwise young, healthy individuals who are not postmenopausal or have other, identifiable secondary causes of osteoporosis. It is a relatively rare disorder, with an incidence of 0.4 cases per 100.000 persons-years. It appears to affect both sexes equally and results primarily in the development of trabecular bone fractures such as vertebral compression fractures and Colles’ fractures, although hip fractures are also seen. Various pathophysiological abnormalities have been described in these patients. No specific therapy has been proven to be effective in these patients.
We present two cases of idiopathic osteoporosis in man and problems of treatment.
Case 1. 38 years male, 197cm height. Long bones pain at age 22, diagnosis of osteoporosis with two vertebras fracture and low BMD two years later. Any risk factors for osteoporosis. Bone biopsy: osteoporosis with higher osteoclasts activity and low osteoblast activity. In the next 14 years he was treated with Bonefos, Miacalcic sc or NS 200, alendronate 10 and 20 mg daily. After alendronate treatment he start to suffer from oesophagitis. In that condition was treated with pamidronate 90-120 mg iv every 1-2 months. The Vit.D3 or 1αOHvitD3, calcium salts, phosphates salts, NaF and tiazid diuretics were also used. All type of treatment was ineffective. The patient developed many bones fractures: compression of all lumbar and dorsal vertebras, ribs, both forearms, both femurs and many fractures small bones. DXA scans every 6-12 months showed progressive diminishment of BMD AP spine, both femurs and forearms and Whole Body. The patients lost 30 cm of height and was notable to walk. In January 2005 we start treatment with Forsteo – recombinant human parathyroid hormone (rhPTH 1-34). Forsteo is the first anabolic agent to treat women and men with idiopathic osteoporosis who are at high risk
Case 2. 20 years old male, 169cm height. Spine pain at age 16 years, height 175cm. X-Ray show four vertebral fractures, DXA – low BMD, normal calcium-phosphate serum and urine parameters. Any risk factors for osteoporosis. Bone biopsy: very high bone turn-over with very high osteoclastic resorption and high-normal osteoblastic accretion. After two years treatment with alendronate, 1αOHvitD3 and calcium patients was free of pain and BMD was very significantly higher. At age 18 years diabetes type I was diagnosed and patients is treated with insulin (60-80 i.u./d). After two next year only small augmentation of DXA was observed. It suggest that secondary osteoporosis caused by diabetes type 2 and impaired production insulin-like factor I may have negative influence on successful antiresorptive treatment in that patient.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s1131-132.

P12
WPŁYW KLODRONIANU NA GĘSTOŚĆ MINERALNĄ KOŚCI I STĘŻENIE OSTEOKALCYNY U KOBIET PO MENOPAUZIE Z OSTEOPENIĄ

Napierała K.1, Miazgowski T.2, Hoszowski K.3, Bieńkowska R.3, Lorenc R.S.4, Czekalski S.5
1Oddział Nefrologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie
2 Klinika Endokrynologii PAM w Szczecinie
3 NZOZ Centrum Warszawa
4 Zakład Biochemii Klinicznej Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa
5 Klinika Nefrologii i Transplantologii AM w Poznaniu

Słowa kluczowe: klodronian, gęstość mineralna kości, osteokalcyna, osteopenia

Wstęp
Bisfosfoniany mają udokumentowane znaczenie w leczeniu osteoporozy zaawansowanej, mniej liczne są doniesienia o ich skuteczności w profilaktyce osteoporozy postmenopauzalnej u kobiet z osteopenią.
Cel pracy
Ocena skuteczności klodronianu w zapobieganiu utraty masy kostnej u kobiet po menopauzie ze zmniejszoną gęstością mineralną kości (BMD) w 3-letnim prospektywnym, randomizowanym i kontrolowanym placebo badaniu klinicznym.
Materiał i metody
Badaniem objęto 57 kobiet w wieku 52,3±3,8 lat, 1-5 lat po menopauzie (średnio 2,12±1,9 lat), z wartością t-score kręgosłupa lędźwiowego (Spine) od -1 do -2,5 SD. Do badania nie kwalifikowano kobiet leczonych wcześniej z powodu osteoporozy oraz kobiet z chorobami współistniejącymi, mogącymi wpływać na metabolizm kostny. Grupie badanej (n=26) podawano klodronian disodowy (Bonefos®, Leiras Oy) przez okres 1 roku w dawce 400 mg/dobę; grupa kontrolna (n=31) otrzymywała placebo. W obu grupach stosowano substytucję preparatami wapnia przez okres 3 lat. BMD oceniano przy pomocy DXA (LUNAR DPX-L) w Spine i szyjce kości udowej (Femur). Stężenie osteokalcyny (OC) w surowicy krwi oceniano metodą RIA zestawami Incstar Corporation. Pomiary BMD i OC wykonywano wyjściowo, po 1 roku leczenia oraz po następnym roku i 2 latach fazy obserwacji.
Wyniki
Średnie wartości T-score w grupie kontrolnej wynosiły -1,68 SD (Spine) oraz -1,14 SD (Femur), a w grupie badanej odpowiednio -1,76 SD oraz -1,11 SD (N.S.) W grupie kontrolnej Spine BMD obniżało się o 0,99% po roku, o 1,4% po 2 latach oraz 2,1% (p<0,05 w porównaniu z wyjściową) po 3 latach, natomiast Femur BMD odpowiednio o 0,5%, 1% i 1,2%. W grupie otrzymującej klodronian BMD zmieniało się nieznacznie: Spine 0,1% po roku, 0,4% po 2 latach i 0,9% po 3 latach, Femur o 0,3%, 0,7% oraz 0,7%. Średnie stężenie OC wynosiło 6,83±2,99 ng/ml w grupie kontrolnej oraz 6,94±2,72 ng/ml w grupie badanej. Stężenie OC nie zmieniało się istotnie w grupie kontrolnej (spadek odpowiednio o 0,2%, 0,4% i 0,3%), natomiast znacznie obniżało się u kobiet przyjmujących klodronian (15,2% po zakończeniu leczenia; p<0,005) i efekt ten utrzymywał się jeszcze po roku (różnica o 16,2%) i 2 latach obserwacji (obniżenie o 16,6% w porównaniu z wyjściową).
Wnioski
1) Klodronian disodowy stosowany w dawce 400 mg/dobę w połączeniu z suplementacją preparatami wapnia przez okres 1 roku u kobiet z osteopenią krótko po menopauzie pozwala na utrzymanie Spine BMD w okresie do 2 lat po odstawieniu leczenia. 2) Leczenie klodronianem powoduje znamienne obniżenie stężenia OC zarówno w czasie leczenia, jak i po odstawieniu leku.

P12
THE EFFECT OF CLODRONATE ON BONE MINERAL DENSITY AND OSTEOCALCIN CONCENTRATION IN POSTMENOPAUSAL WOMEN WITH OSTEOPENIA

Napierała K.1, Miazgowski T.2, Hoszowski K.3, Bieńkowska R.3, Lorenc R.4, Czekalski S.5
1Oddział Nefrologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie
2Klinika Endokrynologii PAM w Szczecinie
3NZOZ Centrum Warszawa
4Zakład Biochemii Klinicznej Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa,
5Klinika Nefrologii i Transplantologii AM w Poznaniu, Poland
e-mail: kanapierala@wp.pl

Keywords: clodronate, bone mineral density, osteocalcin, osteopenia

Introduction
The efficacy of bisphosphonates in treatment of established osteoporosis has been well-documented; less data have been published on their efficacy in the prophylaxis of postmenopausal osteoporosis in women with osteopenia.
Aim of study
The evaluation of the efficacy of clodronate in prevention of postmenopausal bone mass loss in women with a decreased bone mineral density (BMD) during a 3-year prospective, randomized and placebo-controlled clinical trial.
Material and methods
The study was performed on women aged 52,3±3,8 yrs, 1-5 yrs after menopause (mean 2,12±1,9 yrs), with a lumbar spine (Spine) t-score ranged from -1 to -2,5 SD. Women receiving antiosteoporotic treatment in the history as well as women with concomitant illnesses known to affect bone metabolism were excluded from the study. The studied group received clodronate disodium (Bonefos®, Leiras Oy) 400 mg/day for 1 year; the control group received placebo. In both groups patients received calcium supplementation for 3 years. BMD was evaluated using DXA (LUNAR DPX-L) in Spine and femoral neck (Femur). Osteocalcin (OC) serum concentration was assessed by RIA using Incstar Corporation kits. BMD and OC measurements were performed at the baseline, after 1 year of treatment and after further 1 and 2 years of the observation phase.
Results
Mean T-score in the control group was -1,68 SD (Spine) and -1,14 SD (Femur); in the treated group -1,76 SD and -1,11 SD, respectively (N.S.) In the control group Spine BMD decreased by 0,99% after 1 year, 1,4% after 2 years and 2,1% (p<0,05 in comparison with baseline) after 3 years, whilst Femur BMD decreased by 0,5%, 1% and 1,2%, respectively. In the group receiving clodronate, BMD not significantly decreased: Spine by 0,1% after 1 year, 0,4% after 2 years and 0,9% after 3 years, Femur by 0,3%, 0,7% and 0,7%. Mean OC concentration was 6,83±2,99 ng/ml in the controls and 6,94±2,72 ng/ml in the treated group. Serum OC did not change significantly in the control group (a decrease by 0,2%, 0,4% and 0,3%, respectively), but significantly decreased in women receiving clodronate (15,2% after withdrawal of treatment; p<0,005) and this effect maintained after one (by 16,2%) and two years of observation phase (a decrease by 16,6% in comparison with baseline).
Conclusions
1) Clodronate disodium given for early postmenopausal women with osteopenia in a dose of 400 mg/day for one year together with the supplementation of calcium, maintain Spine BMD within 2 years after treatment withdrawal. 2) Clodronate significantly decreases OC concentration both during treatment and after treatment withdrawal.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s133-134.

P13
DŁUGOŚĆ LECZENIA I PRZYCZYNY ZMIAN LEKÓW STOSOWANYCH W LECZENIU OSTEOPOROZY

Wichrowska H., Czerwieńska B. 1, Kyzioł-Otto G., Kostrzewski P., Więcek A.1, Franek E.
Centrum Osteoporozy Kliniki Chorób Wewnętrznych, Hematologii i Endokrynologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA, Warszawa
1 Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii Śl. AM, Katowice

Słowa kluczowe: długotrwałość leczenia, zmiany leków

Wstęp i cel pracy
W ostatnich latach pojawiło się kilka publikacji oceniających wieloletnie leczenie bisfosfonianami, jednak grupy poddawane takiemu leczeniu były z upływem lat coraz mniejsze. Celem niniejszego badania była odpowiedź na pytanie, jaki odsetek chorych na osteoporozę jest w praktyce klinicznej leczony w sposób długotrwały, u jakiego zaś dokonuje się częstych zmian leczenia, oraz jakie są powody takich zmian.
Materiał i metoda
Aby odpowiedzieć na to pytanie, dokonano retrospektywnej oceny 999 kolejnych ambulatoryjnych historii choroby pacjentów leczonych w dwóch ośrodkach klinicznych. Oceniano czas leczenia, częstość zmian leków oraz powody zmian. Do możliwych powodów zmiany leku zaliczono: objawy niepożądane leku, nieskuteczność leczenia (złamanie osteoporotyczne lub zmniejszenie BMD, lub brak reakcji markera/ów obrotu kostnego na leczenie), za duży koszt leku, prośbę chorego, zmianę przez innego lekarza, poprawę BMD lub długi okres terapii (za prośbą chorego lub zmianą przez innego lekarza nie mógł jednak kryć się inny znany powód – np. zmiana przez innego lekarza na skutek wystąpienia objawów niepożądanych).
Wyniki
U 499 chorych leczenie nie zmieniło się w czasie obserwacji (w tej grupie wynosił on 16.5±10 miesięcy). U 500 (50%) chorych dokonano przynajmniej jednej zmiany leku, łączna liczba zmian wynosiła 728, zaś średnia liczba na chorego – 1.5 (1-5 zmian). Średni czas obserwacji równał się 22±12 miesięcy, natomiast średni czas, jaki upłynął do pierwszej zmiany wynosił 9,5±6,8 miesiąca. W tej grupie chorych u 24 osób stosowano początkowo jedynie wapń i witaminę D. U większości z nich leki te zmieniono z powodu nieskuteczności leczenia. U 32 chorych stosowano początkowo raloksyfen, u 33 kalcytoninę, a u 411 chorych bisfosfoniany (178 rizedronian i 233 alendronian). W grupie chorych, u których nie zmieniano leku, wit D jako jedyne leczenie stosowano u 125 chorych, raloksyfen u 9, kalcytoninę u 7, rizedronian u 72, a alendronian u 286 chorych.
Objawy niepożądane były przyczyną 39% wszystkich zmian leków, wysoki koszt 21%, nieskuteczność leczenia 17%, a sukces leczenia – 8% zmian. Na prośbę chorego leczenie zmieniono w 9% przypadków, w 6% zmiany dokonał inny lekarz. Wśród chorych stosujących bisfosfoniany 253 zmiany leku (45% wszystkich zmian dokonanych u chorych leczonych bisfosfonianami) spowodowane były wystąpieniem objawów niepożądanych, głównie ze strony przewodu pokarmowego. Z tego powodu zmieniono lek u 35% chorych leczonych rizedronianem i u 52% chorych leczonych alendronianem (p<0.05 w teście χ2).
Wnioski
W warunkach praktyki klinicznej leczenie chorych na osteoporozę jest najczęściej długotrwałe, jednak za cenę częstych zmian leków. Najczęstszym powodem „niewytrwania” chorych przy danym leczeniu były objawy niepożądane.

P13
PERSISTENCE OF OSTEOPOROSIS TREATMENT AND REASONS OF DRUG CHANGES

Wichrowska H., Czerwieńska B. 1, Kyzioł-Otto G., Kostrzewski P., Więcek A.1, Franek E.
Osteoporosis Center, Central Clinical Hospital of Ministry for Internal Affairs, Warsaw
1 Dept of Nephrology, Endocrinology and Metabolic Diseases, Silesian Univ. School of Medicine, Katowice, Poland

Keywords: persistence, drug changes

Introduction and aim
In the last years, some papers assessing long-term bisphosphonates treatment has been published, however, the treated groups were shrinking with the time. The present study aimed to answer the questions; how long patients are treated in the real life, and how many of them change the treatment from what reasons.
Material and methods
To answer these questions 999 consecutive ambulatory patients treated in two osteoporosis centers were assessed. We analyzed time of treatment, changes of medication and reason of the changes. Possible reasons of change were classified as: adverse events, treatment failure (osteoporotic fracture or decrease of BMD, or no reaction of turnover marker to the treatment), too high cost of therapy, request of the patient, change by other doctor, treatment success or long period of therapy. Neither request of patient nor change by other doctor could have any of other possible reasons in the background, and if they had, they were classified according to this reason (i.e. change by other doctor because of adverse event was classified as AE).
Results
In 499 patients treatment has not been changed (mean observation period in this group was 16.5±10 months). In 500 (50%) patients at least one change of treatment occured, together 728 changes were made, mean number of changes was 1.5 (1-5). Mean time of observation in this group was 22±12 months, and mean time to first change 9.5±6.8 months. In this group in 24 patients initially only Ca and vit. D were used. In majority of them this treatment was changed because of treatment failure. 32 patients were treated with raloxifene, 33 with calcitonin and 411 with bisphosponates (178 – risedronate and 233 – alendronate). In the group of patients in whom no treatment change was made, Ca and vit. D as an only treatment were used in 125, raloxifene in 9, calcitonin in 7, risedronate in 72 and alendronate in 286 patients.
The most common reason for change were adverse events (39% of all changes). High cost of treatment was responsible for 21%, treatment failure for 17%, request of the patient for 9%, treatment success for 8% and change made by another doctor for 6% of changes. In patients treated with bisphosphonates 253 changes (45% of all changes in bisphosphonates-treated patients) were made an a result of adverse event (mostly from upper gastrointestinal tract). It was a reason of change for 35% risedronate-treated and 52% of alendronate-treated patients (p<0.05 in χ2 test).
Conclusions
In the real life treatment persistence of patients is mostly well, but on the cost of common drug changes. The most common reason for non-adherence to the treatment are adverse events.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s134-135.

P14
STOPIEŃ PRZESTRZEGANIA ZALECEŃ PRZEWLEKŁEJ TERAPII ALENDRONIANEM PRZEZ PACJENTÓW LECZONYCH Z POWODU OSTEOPOROZY

Sewerynek E.,1,2,3 Skowrońska-Jóźwiak E.,2,3 Oszczygieł K.,1,2,3 Zygmunt A.,3 Lewiński A.2,3
1 Zakład Metabolizmu Kostnego
2 Katedra i Klinika Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
3 Regionalny Ośrodek Menopauzy i Osteoporozy w Łodzi

Słowa kluczowe: przestrzeganie zaleceń lekarskich, osteoporoza, alendronian, przyczyny przerwania terapii

Wstęp
Wykazano, iż ponad 50% pacjentów leczonych z powodu chorób przewlekłych, w tym osteoporozy, przerywa terapię w ciągu pierwszego roku jej stosowania. Problem ten narasta z czasem trwania obserwacji. Stwierdzono, iż 13% pacjentów z osteoporozą w ogóle nie rozpoczyna leczenia, a ponad 20% przerywa terapię w ciągu pierwszych 4 miesięcy trwania choroby. W wyniku nieprawidłowego przestrzegania przez pacjentów wprowadzonej terapii osteoporozy zmniejsza się stopień poprawy gęstości mineralnej kości i zwiększa się ryzyko złamań.
Celem pracy była ocena stopnia przestrzegania zaleceń terapii przewlekłej przez pacjentów leczonych z powodu osteoporozy w naszej Poradni.
Materiał i Metody
Ocenie poddano 357 losowo wybranych historii chorób osób, które pierwszy raz były konsultowane w Regionalnym Ośrodku Menopauzy i Osteoporozy w roku 2003 i 2004. Analizą objęto pacjentów leczonych preparatem z grupy bisfosfonianów (alendronian). Wzięto pod uwagę czas trwania obserwacji, zakres kontynuacji, przyczynę przerwania stosowanego leczenia.
Wyniki
Na podstawie zanalizowanych historii chorób stwierdzono, iż z grupy pacjentów pierwszy raz zgłaszających się do naszej Poradni około 62% wymagało kontynuacji wcześniej wdrożonego leczenia. Pozostała grupa pacjentów wymagała zweryfikowania rozpoznania wcześniej postawionego na podstawie zdjęcia rentgenowskiego lub badań pozaosiowych (DXA przedramienia, USG pięty). Z analizy wynika, iż w okresie 1,5 rocznej obserwacji pacjentów leczonych alendronianem leczenie przerwało 20,4% pacjentów, natomiast w okresie obserwacji ½ rocznej 8,5%. Analizując przyczyny przerwania terapii stwierdzono, iż najczęściej wynikało ono z braku tolerancji ze strony przewodu pokarmowego (47,8), współistniejących chorób (8,7%), uciążliwości przyjmowania leku w terapii codziennej (13,1%), ceny leku (4,3%) oraz poprawy klinicznej (26,1%). Ważnym podkreślenia jest fakt, iż zarówno w jednym, jak i drugim okresie obserwacji stwierdzono porównywalną grupę pacjentów, którzy nie zgłosili się ponownie na konsultację lub z którymi jest brak kontaktu od co najmniej ½ roku do roku (odpowiednio: 15,6% dla obserwacji 1½ rocznej; 14,4% dla obserwacji ½ rocznej). Po weryfikacji telefonicznej stwierdzono, iż przeszło połowa pacjentów nie zgłaszających się nie kontynuuje zaleconego leczenia. Z naszych obserwacji wynika, iż 63% pacjentów w okresie obserwacyjnym przyjmowało jeden preparat, natomiast 37% osób było leczonych kilkoma preparatami, co wiązało się z nietolerancją leku, uciążliwością codziennego przyjmowania leku lub podyktowane było względami finansowymi.
Omówienie
Uzyskane wyniki wskazują na fakt częstego nieprzestrzegania zaleceń lekarskich przez pacjentów leczonych z powodu osteoporozy. Momentami krytycznymi decydującymi o przerwaniu leczenia są objawy uboczne związane z terapią, brak możliwości ciągłego kontaktu z lekarzem prowadzącym, brak subiektywnej poprawy klinicznej.
Wnioski
Nie wszyscy pacjenci leczeni z powodu osteoporozy kontynuują zalecone leczenie. Im dłużej trwa terapia tym większy jest odsetek pacjentów przerywających terapię. Choroba przewlekła wymaga wypracowania zasad współpracy pomiędzy prowadzącym lekarzem a pacjentem, której celem jest lepsze przestrzeganie zaleconych zasad postępowania terapeutycznego, co może odnieść wymierny skutek w postaci poprawy stanu klinicznego.

P14
THE PROBLEM OF ALENDRONATE TREATMENT IN ELDERLY WOMEN WITH POSTMENOPAUSAL OSTEOPOROSIS: COMPLIANCE

Sewerynek E.,1,2,3 Skowrońska-Jóźwiak E.,2,3 Oszczygieł K.,1,2,3Zygmunt A.,3 Lewiński A.2,3
1 Department of Bone Metabolism
2 Chair and Department of Endocrinology and Metabolic Diseases, The Medical University of Lodz
3 The Regional Center of Menopause and Osteoporosis of Lodz, Poland

Keywords: osteoporosis, compliance, alendronate, adverse effects

Introduction
It has been shown that more than 50% of people with chronic diseases including osteoporosis, discontinue treatment during its first year. This problem increases with the time of observation. Additionally, it has been observed that 13% of women prescribed oral daily alendronate did not even start treatment, and 20% of patients discontinued during the first 4 months. Compliant patients have achieved increase in bone mass density and decrease the risk of fracture.
The aim of this study was to assess the alendronate compliance, continuance rates and adverse effects over the period of 18 months in clinical practice.
Material and Methods
Using a retrospective study of clinical histories (357) obtained in our Regional Center of Menopause and Osteoporosis, as well as telephone interviews with the patients, the compliance and continuance with alendronate therapy in postmenopausal patients were assessed.
Results
The analysis of clinical histories has shown that 62% of patients with osteoporosis were treated before, and after our initial consultation the treatment was continued. In the remaining group, after our initial consultation the treatment was stopped. Data from the study has shown that after 1½ year of observation 20.4% of patients and after ½ year 8.5% of patients discontinued their treatment as a results of intolerance (especially side effects from gastrointestinal tract) (47,8), health problems unrelated to osteoporosis (8,7%), inconvenience with the daily regimen (13,1%), cost (4,3%) and improvement of the clinical condition (26,1%). It is worth mentioning, that in both periods of observation (1½ and ½ year) almost the same percentage of people have stopped consultation in our Outpatient Clinic (15,6% and 14,4%, respectively). The telephone interviews with patients who stopped attending the Outpatient Clinic revealed, that more than 50% of them discontinued the treatment. During the time of observation 63% of the patients received the same medicine, whereas in 37% of patients – the treatment was changed due to intolerance, inconvenience or cost.
Conclusions
In the present study, alendronate compliance and continuance rate in the clinical practice of osteoporosis seems not to be satisfactory, time dependant The main reasons for discontinued treatment were: digestive events, problems with receiving prescriptions within the first 3 months of treatment, dissatisfaction with the clinical condition.
Osteoporosis is a chronic disease which needs long clinical observation and constant adherence to medication. Effective communication, and more frequent follow-up visit would greatly improve adherence with osteoporosis treatment modalities.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s135-137.

P15
25-OH WITAMINA D3 I WĘGLAN WAPNIA HAMUJĄ UBYTEK MASY KOSTNEJ U PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁYM WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY I MARSKOŚCIĄ POZAPALNĄ

Buratowska J.,2 Tałałaj M.,1 Marcinowska-Suchowierska E.,1 Horban A.2
1 Klinika Medycyny Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych CMKP, Szpital im. prof. W. Orłowskiego, ul. Czerniakowska 231, 00-416Warszawa
2 IV Oddział Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego, Warszawa

Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby, gęstość mineralna kości, 25-OH witamina D

Wstęp
Przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby (PZW) prowadzą do upośledzenia funkcji hepatocytów i mogą przyczyniać się do rozwoju marskości wątroby (MW). Narastająca niewydolność wątroby powoduje m.in. upośledzenie hydroksylacji witaminy D, zaburzenie jelitowo-wątrobowego krążenia jej metabolitów oraz ograniczenie syntezy transportujących ją białek. Niedobór aktywnych metabolitów witaminy D prowadzi do zmniejszenia wchłaniania Ca z przewodu pokarmowego i może przyczyniać się do rozwoju wtórnej nadczynności przytarczyc, osteoporozy i/lub osteomalacji.
Celem pracy była ocena homeostazy Ca-P-Mg i metabolizmu witaminy D u chorych z PZW i MW oraz określenie efektywności 25-OH witaminy D3 (25OHD3) i CaCO3 w zapobieganiu ubytkowi masy kostnej u tych pacjentów.
Materiał i metodyka
Prospektywnymi, trwającymi 12 miesięcy badaniami objęto 40 pacjentów w wieku 20 – 74 lata (średnio 54 lata), w tym 20 kobiet i 20 mężczyzn. U 29 chorych postawiono rozpoznanie PZW, natomiast u 11 pacjentów stwierdzono cechy MW, o etiologii wirusowej. Czynnikami etiologicznymi choroby były: w 13 przypadkach HBV, u 25 chorych HCV, a u 2 osób HBV + HCV.
Na podstawie BMD w szyjce kości udowej podzielono pacjentów na dwie grupy:
Grupa 1 – T-score  -1,0 : 17 chorych (15-PZW, 2-MW) – grupa kontrolna;
Grupa 2 – T-score < -1,0: 23 pacjentów (14-PZW, 9-MW), którym podawano 25OHD3 w dawce 25 g/dobę oraz CaCO3 w dawce 2 g/dobę;
Wyniki (wyrażone jako wartości średnie ±SE)
W trakcie 12-miesięcznej obserwacji stężenie 25-OHD nie uległo zmianie u pacjentów z PZW, natomiast obniżyło się z 15,9 ±1,4 ng/ml do 7,2 ±0,6 ng/ml, p<0,001 u chorych z MW, w tym również u pacjentów przyjmujących 25-OHD3 (z 17,0 ±1,5 ng/ml do 7,4 ±0,7 ng/ml, p<0,001). Stosowanie 25-OHD3 i CaCO3 nie wpłynęło na stężenia Ca, Mg i aktywność ALP w surowicy krwi, spowodowało natomiast wzrost stężenia P z 3,2 mg/dl do 3,4 mg/dl. Leczenie to zapobiegło również, obserwowanemu w grupie 1 wzrostowi FUCa/Kr (z 0,09 ±0,01 do 0,12 ±0,01). U pacjentów grupy kontrolnej obserwowano w ciągu roku obniżenie BMD w szyjce kości udowej z 1,069 0,035 g/cm2 do 1,033 0,033 g/cm2, p<0,01, natomiast BMD kręgosłupie lędźwiowym nie uległo istotnej zmianie. Podawanie 25-OHD3 i CaCO3, pozwoliło zahamować ubytek tkanki kostnej w szyjce kości udowej i spowodowało wzrost BMD z 0,997 0,026 g/cm2 do 1,013 0,026 g/cm2, p<0,05 w kręgosłupie lędźwiowym. Ten korzystny wpływ terapii obserwowano również w grupie 9 chorych z MW.
Wnioski
Stosowanie 25-OHD3 i CaCO3 u pacjentów z PZW i MW utrzymuje na niezmienionym poziomie BMD w szyjce kości udowej oraz zwiększa BMD w kręgosłupie, mimo obniżenia stężenia 25-OHD w surowicy krwi u chorych z MW.

P15
25-OH VITAMIN D3 AND CALCIUM CARBONATE INHIBIT BONE MASS LOSS IN PATIENTS WITH CHRONIC VIRAL HEPATITIS AND LIVER CIRRHOSIS

Buratowska J.,2 Tałałaj M.,1 Marcinowska-Suchowierska E.,1, Horban A.2
1 Department of Family and Internal Medicine, Postgraduate Medical Ed.Centre, Warsaw, Poland
2 4th Department of The Hospital of Infection Diseases, Warsaw, Poland

Keywords: viral hepatitis, liver cirrhosis, bone mineral density, 25-OH vitamin D

Introduction
Chronic viral hepatitis (VH) leads to deterioration of hepatocyte function and can contribute to the development of liver cirrhosis (LC). Worsening hepatic insufficiency results, among other things, in a deterioration of hydroxylation of vitamin D, disturbances in entero-hepatic circulation of its metabolites and a reduction in synthesis of vitamin D transporting proteins. A deficiency in active metabolites of vitamin D decreases intestinal Ca absorption and can contribute to the development of secondary hyperparathyroidism, osteoporosis and osteomalacia.
The purpose of the study was to assess Ca-P-Mg homeostasis and vitamin D metabolism in patients with VH and LC as well as to determine the efficiency of 25-OH vitamin D3 (25OHD3) and CaCO3 in prevention of bone mass loss in these patients.
Materials and methods
40 patients aged 20 – 74 years (mean age: 54 years), 20 women and 20 men were included into a prospective, 12 month study. In 29 patients the diagnosis of VH was stated, while in 11 patients the symptoms of LC of viral etiology were found. Etiological agents of the disease were: in 13 cases HBV, in 25 patients HCV, and in 2 persons HBV + HCV.
Based on the results of BMD of femoral neck the patients were divided into 2 groups:
Group 1 – T-score  -1.0: 17 patients (15-VH, 2-LC) – control group;
Group 2 – T-score < -1.0: 23 patients (14-VH, 9-LC), treated with 25OHD3 in a dose of 25 g/day and CaCO3 in a dose of 2 g daily;
Results (expressed as mean ±SE)
During a 12 month observation serum concentration of 25-OHD has not changed in patients with VH, while it has decreased from 15.9 ±1.4 ng/ml to 7.2 ±0.6 ng/ml, p<0.001 in patients with LC, including patients treated with 25-OHD3 (from 17.0 ±1.5 ng/ml do 7.4 ±0.7 ng/ml, p<0.001). Therapy with 25-OHD3 and CaCO3 did not influence serum concentrations of Ca, Mg and ALP activity, but it resulted in an increase in serum P from 3,2 mg/dl to 3,4 mg/dl. The treatment prevented an increase in FUCa/Kr observed in group 1 (from 0.09 ±0.01 to 0.12 ±0.01). During one year of the study a decrease in BMD of femoral neck from 1.069 0.035 g/cm2 to 1.033 0.033 g/cm2, p<0.01, was found in patients of the control group, while BMD of the lumbar spine did not change. Treatment with 25-OHD3 and CaCO3 resulted in an inhibition of bone tissue loss in femoral neck and in an increase in BMD from 0.997 0.026 g/cm2 to 1.013 0.026 g/cm2, p<0.05 in the lumbar spine. This advantageous effect of therapy was observed in a group of 9 patients with LC as well.
Conclusions
Treatment with 25-OHD3 and CaCO3 in patients with VH and LC prevents the decrease in BMD in femoral neck and increases BMD in the lumbar spine in spite of reduction in serum 25-OHD concentration in patients with LC.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s137-138.

P16
FRACTURE PREVENTION IN OLDER PERSONS: A NEEDS ASSESSMENT AND SURVEY OF PATIENT AND PHYSICIAN BARRIERS TO IMPLEMENTATION

Byszewski A.M.,1* Ho J.,2 Warman-Chardon J.,3 Power B.,4 Azad N.5
1,4,5 The Regional Geriatric Assessment Unit, The Ottawa Hospital, Ottawa, Ontario, Canada
2, 3The University of Ottawa, Department of Medicine, Ottawa, Ontario, Canada

Keywords: Osteoporosis, needs assessment, patient education, physician barriers

Introduction
Osteoporosis in the older person is a leading cause of loss of independence. Despite emerging new therapies, sub-optimal management is still an issue in patients discharged from acute care following fractures. The objective of this project was to develop an algorithm for the management of older persons with an acute fracture, to prepare a Patient Resource Kit and a fracture-specific medical discharge summary that is provided to family physicians on discharge from an acute setting for continuity of care. An evaluation was performed to examine the patient and physicians barriers for fracture prevention and strategies to optimize care.
Methods
a) Needs Assessment:
Interviews were conducted using standardized questionnaires with patients admitted with a fracture. A focus group was held to further assess patient needs and review relevance of different materials. A chart review was performed to assess the interventions performed during the hospital stay and the management offered. Discussions were also held with the interdisciplinary team members, including: the physiotherapist, occupational therapist, dietician, social worker, pharmacist and nursing staff.
b) Program evaluation:
1. Patient interviews were conducted at the patient’s home after discharge using a standardized questionnaire. All patients who met inclusion criteria were provided with a “Patient Resource Kit on fracture prevention” during their hospital stay.
2. Physician telephone survey: family physicians were contacted to
identify barriers in care of osteoporosis.
Results
This poster will present the process of the needs assessment, resource development and evaluation.
a) Based on the above needs assessment the following was developed:
1) A Patient Resource Kit on Fracture Prevention was developed and it contains five sections that cover the following: general information on osteoporosis-including local resources, calcium/Vitamin D supplements and osteoporosis treatments, exercise therapy, home safety and hip protectors.
2) An Algorithm for the interdisciplinary management of an acute fracture.
3) A Medical Discharge Summary form for the family physician who will provide ongoing care in the community, containing information relevant to fracture prevention.
b) Evaluation:
Interviews were conducted with 21 fracture prone patients (mean age 78) after discharge from hospital and 9 physicians.
Patient results: patients wanted more exercises during their hospital stay and written information on exercises and home safety information. The written information provided in the binder was rated overall at 7/10. Over 75% (15/21) of patients wanted further information about hip protectors.
Family Physician results: Suggestions included increased patient education on fracture prevention, continuing education programs in geriatrics, timely home care e.g. physiotherapy/occupational therapy interventions, and a fall prevention clinic. 3/9 physicians were familiar with recommending hip protectors.
Conclusions
A Needs Assessment conducted with patients and program staff can assist in developing resources that are patient specific and relevant to the care of those with fracture risk and raise the awareness of osteoporosis. Based on the program evaluation, patients requested more exercises while in hospital and more written instructions about exercises on discharge. Family physicians want more timely community allied health support, documentation about how to prescribe hip protectors, and more education on geriatric topics including fracture prevention.

P16
ZAPOBIEGANIE ZŁAMANIOM U STARSZYCH LUDZI: OCENA POTRZEB ORAZ BADANIE ANKIETOWE I LEKARSKIE, BARIERY W REALIZACJI

Byszewski A.M.,1* Ho J.,2 Warman-Chardon J.,3 Power B.,4 Azad N.5
1,4,5 The Regional Geriatric Assessment Unit, The Ottawa Hospital, Ottawa, Ontario, Kanada
2, 3The University of Ottawa, Department of Medicine, Ottawa, Ontario, Kanada

Słowa kluczowe: osteporoza, ocena potrzeb, lekarskie bariery

Wstęp
Osteoporoza u starszych pacjentów jest główną przyczyną utraty ich niezależności. Pomimo pojawiania się nowych terapii, suboptymalne prowadzenie pacjentów wypisanych ze szpitala po złamaniu osteoporotycznym jest wciąż problemem. Celem tego projektu było stworzenie algorytmu prowadzenia starszych pacjentów z ostrymi złamaniami oraz przygotowanie „Zestawu Informacyjnego Pacjenta” oraz streszczenia wypisu ze szpitala opisującego złamanie, które zostaną dostarczone lekarzowi rodzinnemu w celu kontynuacji opieki nad pacjentem. Przeprowadzono ocenę w celu zbadania barier pacjenta i lekarza, spotykanych w prewencji złamań oraz strategii optymalizacji opieki.

Metody
a) Ocena potrzeb:
Przeprowadzono wywiad z pacjentami przyjętymi do szpitala ze złamaniem, stosując standaryzowany kwestionariusz. Grupa badana odbyła dalszą ocenę potrzeb i recenzję różnych materiałów informacyjnych. Wykonano zapis w karcie dla oceny interwencji przeprowadzonych w czasie pobytu w szpitalu oraz przeprowadzonego postępowania. Odbywały się interdyscyplinarne dyskusje w grupie, w skład której wchodzili: fizjoterapeuta, zawodowy terapeuta, dietetyk, pracownik socjalny, farmaceuta i pielęgniarki.
b) Ocena programu:
1. Wywiad z pacjentem był przeprowadzony w domu, po wypisaniu go ze szpitala, przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza. Wszystkim pacjentom, którzy spełnili kryteria włączeniowe w trakcie pobytu w szpitalu dostarczono Zestaw Informacyjny Pacjenta w zapobieganiu złamaniom.
2. Ankieta telefoniczna lekarza: lekarz rodzinny kontaktuje się, aby zidentyfikować bariery w opiece nad pacjentami z osteoporozą.
Wyniki
Ten plakat będzie prezentował badanie oceny potrzeb, przydatność i ocenę materiałów informacyjnych.
a) Bazując na ocenie potrzeb wykonano kolejno:
1) Opracowany został Zestaw informacyjny Pacjenta w prewencji złamań, który zawierał pięć następujących działów: ogólne informacje o osteoporozie, włączając w to lokalne dane, suplementację wapniem i vit. D, leczenie osteoporozy, fizykoterapię, bezpieczeństwo w domu, ochraniacze biodra.
2) Algorytm interdyscyplinarnego prowadzenia pacjenta z ostrym złamaniem.
3) Formularz streszczenia wypisu ze szpitala dla lekarza rodzinnego, który będzie zapewniał ciągłą opiekę w środowisku, włączając w to informację związaną z prewencją złamań.
b) Ocena:
Zebrano wywiady u 21 pacjentów (średnia wieku 78 lat) po wypisie ze szpitala i od 9 -ciu lekarzy.
Wyniki pacjentów: pacjenci potrzebowali więcej ćwiczeń podczas pobytu w szpitalu i pisemnej informacji o ćwiczeniach i bezpieczeństwie w domu. Pisemna informacja dostarczona w oprawce była przyjęta przez 7/10 pacjentów. Ok.75%, 15/21 pacjentów życzyło sobie informacji na temat ochraniaczy biodra.
Wyniki lekarzy rodzinnych:
Sugestie obejmowały wzrost wiedzy pacjentów o zapobieganiu złamaniom, kontynuację edukacyjnych programów na oddziałach geriatrii, w czasowych domach opieki społecznej, na przykład: w zakładach fizykoterapii i klinikach prewencji. 3/9 lekarzy było przychylnie nastawionych do rekomendacji ochraniaczy biodra.
Wnioski
Ocena potrzeb przeprowadzona z pacjentami i obsługą programu może pomóc w opracowaniu środków, które są specyficzne dla danego pacjenta i związane z opieką nad osobami z ryzykiem złamań, podnoszą również świadomość na temat osteoporozy. Bazując na ocenie programu, pacjenci życzą sobie więcej ćwiczeń w szpitalu a podczas wypisu więcej instrukcji o ćwiczeniach. Lekarze rodzinni potrzebują więcej aktualności związanych ze środowiskowym wsparcia zdrowia, dokumentacji o tym jak przepisywać protektory biodra i więcej wiedzy na o problematyce geriatrycznej, włączając w to zapobieganie złamaniom.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s138-139.

P17
WYNIKI LECZENIA ZACHOWAWCZEGO OSTEOPOROTYCZNEGO ZŁAMANIA BLIŻSZEJ NASADY KOŚCI RAMIENNEJ U CHORYCH W WIEKU PODESZŁYM

Ciesielczyk B.1, Nowik M.2
1 Oddział Chirurgiczny Szpitala Miejskiego im. Franciszka Raszei w Poznaniu, ul. Glebowa 17, 61-312 Poznań
2 Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
e-mail: swan10@wp.pl

Słowa kluczowe: złamania osteoporotyczne, złamania kości ramiennej

Cel pracy
Celem pracy jest ocena leczenia zachowawczego złamań bliższej nasady kości ramiennej (b.n.k.r) u chorych powyżej 70 roku życia.
Materiał i metoda
W latach 1996-2003 leczono 83 chorych. Na podstawie dokumentacji medycznej retrospektywnie określono typ złamania, sposób i skuteczność repozycji. Sposób unieruchomienia (temblak, gips wiszący, miękki opatrunek Desaulta, gipsowy opatrunek Desaulta).
Wyniki
Wyniki oceniano na podstawie skali Constant – Murley’a. W badanej grupie nie stwierdzono stawu rzekomego lub martwicy głowy kości ramiennej. U 48,2% leczonych osiągnięto dobry końcowy wynik leczenia, u 31,3% – zadowalający, a u 20,5% zły.
Wnioski
1. Końcowy wynik leczenia b.n.k.r. zależał od typu złamania, był gorszy w złamaniach wieloodłamowych i z towarzyszącym zwichnięciem głowy kości ramiennej.
2. Najbardziej skutecznym sposobem postępowania w załamaniach b.n.k.r. jest wczesne leczenie czynnościowe.

P17
HUMERUS PROXIMAL EPIPHYSIS OSTEOPOROTIC FRACTURE IN THE ELDERLY – RESULTS OF CONSERVATIVE TREATMENT

Ciesielczyk B.1, Nowik M.2
1 Surgical Department, Franciszek Raszeja Memory Hospital, ul. Glebowa 17, 61-312Poznan, Poland
2 Department of Anatomy, Poznan University of Medical Sciences, Poznan, Poland
e-mail: swan10@wp.pl

Keywords: osteoporotic fractures, humerus fractures

Objectives
The aim of the study has been to analyse the effects of conservative treatment of the fracture of humerus proximal epiphysis in subjects over 70 years of age.
Study material and methods
In the years 1996-2003 83 patients underwent conservative treatment of humerus proximal epiphysis fracture. Based on patient’s hospital records, the type of fracture, method and effectiveness of reposition and the type of immobilisation (sling, hanging plaster, Desault’s bandage, Desault’s plaster) were determined. Treatment results were evaluated using Constant-Murley Scale.
Results
None of the study group patients developed pseudoarthrosis or humerus head necrosis. Good overall results of treatment were reported in 48,2% of patients, satisfactory in 31,3% of patients and unsatisfactory in 20,5% of patients.
Conclusion
1. The final treatment results of proximal epiphysis fracture in the elderly depended on the type of fracture and were worse in comminuted fractures and in fractures with humerus head dislocation.
2. Early mobilisation is the most effective therapeutic approach in humerus proximal epiphysis fractures.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s139-140.

P18
BŁĘDY, NIEBEZPIECZEŃSTWA I PUŁAPKI WCZESNEJ REHABILITACJI RUCHOWEJ PO OPERACYJNYM LECZENIU OSTEOPOROTYCZNYCH ZŁAMAŃ NASADY BLIŻSZEJ KOŚCI UDOWEJ

Ciesielczyk B.,1 Nowik M.2
1 Z Oddziału Chirurgicznego Szpitala Miejskiego im. Franciszka Raszei w Poznaniu
2 Z Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Słowa kluczowe: złamania osteoporotyczne, złamania kości udowej

Wstęp
Wczesne usprawnienie ma decydujące znaczenie w leczeniu starczych złamań nasady bliższej kości udowej. Specyfikę postępowania określa zaawansowana osteoporoza, zniedołężnienie i niejednokrotnie demencja starcza. Algorytm postępowania zależy nie tylko od rodzaju operacji, ale także od stanu ogólnego chorego.
Cel pracy
Celem pracy jest analiza niepowodzeń i powikłań rehabilitacji chorych po operacyjnym leczeniu osteoporotycznych złamań nasady bliższej kości udowej.
Materiał
Analizowano przebieg rehabilitacji 171 chorych powyżej 80 roku życia, leczonych operacyjnie z powodu złamania nasady bliższej kości udowej. Chorych podzielono na grupy w zależności od sprawności przed złamaniem, typu złamania i rodzaju wykonanej operacji.
Metoda
U chorych po alloplastyce połowiczej i zespoleniu metodą Endera pierwszego dnia po operacji pełne obciążenie operowanej kończyny. U chorych po zespoleniu śrubami kaniulowanymi i DHS zalecono częściowe obciążenie operowanej kończyny przez 4 tygodnie po operacji. Rehabilitację rozpoczęto bezpośrednio po operacji na Oddziale Chirurgicznym i po nauczeniu chodzenia w balkoniku kontynuowano w domu. Na podstawie dokumentacji w poradni przyszpitalnej oceniono powrót sprawności leczonych (własna skala oceny sprawności) i powikłania będące wynikiem rehabilitacji.
Wyniki
Mimo wczesnej rehabilitacji w okresie do 12 miesięcy po operacji zmarło 14 chorych (8,2%). Stwierdzono migrację prętów Endera do stawu biodrowego u 3 chorych, • migrację dystalną prętów Endera u 7 chorych, zwichnięcie protezy połowiczej u 2 chorych. Z powikłań ogółnoustrojowych wystąpiły: zawał mięśnia sercowego – 2 chorych, krwawienie z przewodu pokarmowego – 11 chorych, udar mózgu – 2 chorych, nasilenie demencji starczej -28 chorych, zakrzepica żylna operowanej kończyny – 7 chorych. Nie stwierdzono złamania lub wyłamania łączników metalowych. 93 chorych (54,4%) powróciło do trybu życia sprzed złamania.
Wnioski
Wczesna, intensywna rehabilitacja po operacyjnym leczeniu złamania nasady bliższej kości udowej u osób w wieku podeszłym jest obarczona ryzykiem powikłań mechanicznych i ogólnoustrojowych, lecz pozwala na powrót chorych do dotychczasowego trybu życia.

P18
BENEFITS AND RISK OF EARLY PHYSICAL REHABILITATION FOLLOWING SURGICAL TREATMENT OF OSTEOPOROTIC FRACTURES OF THE PROXIMAL EPIPHYSIS OF THE FEMUR

Ciesielczyk B.1, Nowik M.2
1 Surgical Department, Franciszek Raszeja Memory Hospital, Poznan
2 Department of Anatomy, Poznan University of Medical Sciences, Poznan, Poland

Keywords: osteoporotic fractures, femur fractures

Introduction
Early physical rehabilitation is a decisive factor in treatment of osteoporotic fractures of the proximal epiphysis of the femur. The specificity of the overall therapeutic approach is determined by advanced osteoporosis and severe disability, often comorbid with senile dementia, and depends not only on the type of surgery, but also on the patient’s general health status.
Aim of the study
This study has aimed to analyse failures and complications of physical rehabilitation following surgical treatment of the proximal epiphysis of the femur osteoporotic fractures.
Study material
The effects of rehabilitation were analysed in 171 patients (> 80 years of age) who had undergone surgical treatment of osteoporotic fracture of the proximal epiphysis of the femur. The patients were categorized depending on the degree of their mobility before the fracture, type of the fracture and type of the surgery.
Methods
Patients after either hip hemiarthroplasty or Ender fixation were advised to fully load the operated leg from the first day after surgery. Patients after either cannulated screws fixation or DHS fixation were advised to only partially load the leg for the first 4 weeks after the surgery to be followed by full load afterwards. The rehabilitation was started immediately after surgery at the Surgery Clinic and once patient had been taught to walk in the walking frames the rehabilitation was continued at home. Based on the hospital and out patient clinic records the restoration of patients’ mobility (based on our original scale of mobility assessment) and rehabilitation related complications were evaluated.
Results
Despite early onset of rehabilitation, 14 patients (8.2%) died in the period of 12 months following the surgery. Ender rods migrated to the hip joint in 3 patients and distally in 7 patients, and 2 patients had luxation of the hip prosthesis. Systemic complications included myocardial infarction (2 patients), gastrointestinal bleeding (11), brain stroke (2), exacerbation of senile dementia (28) and venous thrombosis in the operated leg (7). There were no cases of fractures of the connecting rods. Of the whole study group 93 patients (54.4%) returned to their normal physical activity from before the surgery.
Conclusions
Although early and intensive physical rehabilitation following surgical treatment of the proximal epiphysis of the femur osteoporotic fractures in the elderly carries the risk of both local (including mechanical) and systemic complications, it allows the patients to return to their normal physical activity.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s140-141.

P19
GĘSTOŚĆ MINERALNA KOŚCI U CHORYCH Z NADŻERKOWYM ZAPALENIEM PRZEŁYKU DŁUGOTRWALE LECZONYCH OMEPRAZOLEM

Sikorski T., Marcinowska-Suchowierska E.
Klinika Medycyny Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, 00-416 Warszawa, Czerniakowska 231

Słowa kluczowe: gęstość mineralna kości, omeprazol, zapalenie przełyku

Wstęp
Chociaż zmniejszoną gęstość kości wykazano wcześniej w stanach achlorhydrii lub hipochlorhydrii takich jak niedokrwistość złośliwa i przebyta gastrektomia, nie jest znany wpływ na kości długotrwałego zahamowania wydzielania kwasu solnego przez inhibitory pompy protonowej.
Cel pracy
Ocena gęstości mineralnej kości (BMD) u chorych z nadżerkowym zapaleniem przełyku długotrwale leczonych omeprazolem w porównaniu do grupy kontrolnej leczonej cyzaprydem. Materiał i metoda
Do badania włączono pacjentów, mężczyzn w wieku 18-80 lat i kobiety w wieku 60-80 lat, zdrowych i nie przyjmujących leków wpływających na metabolizm wapniowo-fosforowo-magnezowy, z rozpoznanym endoskopowo nadżerkowym zapaleniem przełyku, będących w stadium remisji klinicznej i endoskopowej na omeprazolu. Z 29 pacjentów z nadżerkowym zapaleniem przełyku, w stadium remisji przez rok na omeprazolu, po próbie leczenia cyzaprydem, 16 chorych (11 mężczyzn i 5 kobiet), w wieku 59,8 ± 3,3 (średnia ± SEM) lat, musiało kontynuować omeprazole w dawce 20 mg/d, a pozostałych 13 (8 mężczyzn i 5 kobiet), w wieku 57,7 ± 4,5 lat, przyjmowało cyzapryd w dawce 30 mg/d przez 2 lata. Pomiaru BMD w kręgosłupie lędźwiowym (L2-L4) i w prawym biodrze (Neck, Trochanter, Ward’s) dokonywano co roku metodą dwuenergetycznej absorpcjometrii rentgenowskiej (DXA). Dodatkowo oznaczano co roku stężenie wapnia, fosforu, magnezu i całkowitą fosfatazę alkaliczną w surowicy oraz kalciurię z korekcją na kreatyninę. Wszystkie parametry densytometryczne i biochemiczne podawano w wartościach bezwzględnych i w procentach wartości wyjściowych. Analizie poddano wszystkich pacjentów, którzy rozpoczęli badanie. Dla oceny statystycznej zastosowano odpowiednie testy nieparametryczne: test U Mann-Whitney’a i test Friedman’a z testem wielokrotnych porównań Dunn’a dla analizy różnic w zmiennych ilościowych i dokładny test Fisher’a dla analizy różnic w zmiennych jakościowych. Przyjęto poziom istotności p < 0.05.
Wyniki
Po 3 latach nie stwierdzono istotnych różnic w BMD u pacjentów na omeprazolu i cyzaprydzie: L2-L4 1,159 ± 0,07 i 1,188 ± 0,05 g/cm2, Neck 0,934 ± 0,03 i 0,942 ± 0,07 g/cm2, Trochanter 0,911 ± 0,03 i 0,860 ± 0,06 g/cm2 i Ward’s 0,781 ± 0,04 i 0,777 ± 0,08 g/cm2, odpowiednio. Jednak wyrażona w procentach wartości wyjściowej BMD w Ward’s była wyższa po 3 latach na omeprazolu (101,4 ± 2,2%) niż na cyzaprydzie (96,4 ± 0,8%, p < 0,05). Na omeprazolu obserwowano wzrost BMD o 2,2 ± 1,0% w L2-L4 po 2 latach i o 3,9 ± 1,3% w Trochanter po 3 latach, natomiast na cyzaprydzie spadek o 3,6 ± 0,8% w Ward’s po 3 latach (p < 0,05 dla wszystkich porównań) bez innych zmian. W badaniach biochemicznych stwierdzono tylko przejściowy spadek stężenia magnezu w surowicy po 2 latach w porównaniu do wartości wyjściowych (p < 0,05) w obu grupach pacjentów, prawdopodobnie związany z dietą.
Wnioski
3-letnie leczenie omeprazolem nie zmniejsza BMD. Obserwowane zmiany BMD były związane z wiekiem.

P19
BONE MINERAL DENSITY IN PATIENTS WITH EROSIVE OESOPHAGITIS TREATED WITH LONG-TERM OMEPRAZOLE

Sikorski T., Marcinowska-Suchowierska E.
Department of Family Medicine & Internal Diseases, Medical Centre for Postgraduate Education, Czerniakowska St. 231, 00-416 Warsaw, Poland

Keywords: bone mineral density, omeprazole, oesophagitis

Introduction
Although decreased bone density has been previously revealed in achlorhydric or hypochlorhydric states such as pernicious anaemia and in postgastrectomy patients, bone effects of long-term acid suppression with proton pump inhibitors are unknown.
Aim of the study
To assess bone mineral density (BMD) in patients with erosive oesophagitis on long-term therapy with omeprazole compared to those on cisapride as controls.
Material & methods
Out-patients, males aged 18-80 yrs. and females aged 60-80 yrs., with no diseases and no drugs influencing Ca-P-Mg metabolism, with endoscopically diagnosed erosive oesophagitis and remaining in clinical and endoscopic remission on omeprazole were included in the study. Out of 29 out-patients with erosive oesophagitis held in 1-year remission on omeprazole, after cisapride trial, 16 patients (11 males and 5 females), aged 59.8 ± 3.3 (mean ± SEM) years, had to continue with omeprazole 20 mg/day, and the other 13 (8 males and 5 females), aged 57.7 ± 4.5 years, received cisapride 30 mg/day for 2 years. Annually, BMD at the lumbar spine (L2-L4) and the right hip subregions (neck, trochanter, Ward’s triangle) were measured by dual energy X-ray absorptiometry. Additionally, serum calcium, phosphorus, magnesium, total alkaline phosphatase and urinary calcium excretion corrected for creatinine were measured annually. All densitometric and biochemical parameters were given as absolute values and as percent of baseline. The data were analyzed on an intention-to-treat basis. For statistical analysis the following nonparametric tests have been applied: the Mann-Whitney U-test and Friedman test with Dunn’s multiple comparisons test to analyze differences in quantitative variables and the exact Fisher’s test to analyze differences in qualitative variables as appropriate. The significance level p < 0.05 was used.
Results
After 3 yrs. we revealed no significant differences in BMD in patients on omeprazole and cisapride: L2-L4 1.159 ± 0.07 and 1.188 ± 0.05 g/cm2, Neck 0.934 ± 0.03 and 0.942 ± 0.07 g/cm2, Trochanter 0.911 ± 0.03 and 0.860 ± 0.06 g/cm2, and Ward’s 0.781 ± 0.04 and 0.777 ± 0.08 g/cm2, respectively. However, when expressed as percent of baseline, BMD at Ward’s triangle was higher after 3 yrs. on omeprazole (101.4 ± 2.2%) than on cisapride (96.4 ± 0.8%, p < 0.05). On omeprazole there was an increase in BMD of 2.2 ± 1.0% at the lumbar spine at year 2, and 3.9 ± 1.3% at trochanter at year 3, but on cisapride a decrease of 3.6 ± 0.8% at Ward’s triangle at year 3 (p < 0.05 for all comparisons) and no other changes. On biochemistry, there was only a transient fall in serum magnesium at year 2 compared to baseline (p < 0.05) in both groups of patients, probably diet-related.
Conclusions
A 3-year omeprazole therapy did not reduce BMD. The observed BMD changes were age-related.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s142-143.

P20
OCENA GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI U CHORYCH NA SCHIZOFRENIĘ LECZONYCH LEKAMI PRZECIWPSYCHOTYCZNYMI II GENERACJI

Wyszogrodzka – Kucharska A.,1 Rabe – Jabłońska J.,2 Kucharski R.,3 Faflik J.3
1 Centralny Szpital Kliniczny UM w Łodzi, dyrektor: lek. med. Wojciech Bieńkiewicz
2 Klinika Chorób Afektywnych i Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii UM w Łodzi, Kierownik Kliniki: prof. Jolanta Rabe – Jabłońska
3 Klinika Ortopedii i Traumatologii Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, Kierownik Kliniki: dr n. med. J. Faflik

Słowa kluczowe: Gęstość mineralna kości, leczenie przeciwpsychotyczne, schizofrenia

Obniżona gęstość mineralna kości oraz działanie czynników ryzyka może doprowadzać do rozwoju osteopenii i osteoporozy. U chorych na schizofrenię przyczynia się tego długotrwałe przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych (powodujące hiperprolaktynemię i hypogonadyzm), zmniejszona aktywność fizyczna, palenie papierosów, nieodpowiednia dieta, mała ekspozycja na światło słoneczne i polidypsja. Ograniczenie lub eliminowanie wymienionych czynników ryzyka, wczesna diagnostyka i leczenie zaburzeń może zmniejszyć częstość osteopenii i osteoporozy w tej grupie chorych.
Cel
Ocena gęstości mineralnej kości u chorych na schizofrenię leczonych różnymi lekami przeciwpsychotycznymi II generacji i porównanie uzyskanych wyników z wynikami grupy kontrolnej.
Grupy badane i metoda
60 chorych na schizofrenię (26 leczonych risperidonem i 34 leczonych olanzapiną) oraz 38 zdrowych, nieleczonych osób. U wszystkich badanych przeprowadzano ujednolicony wywiad, badanie lekarskie i wykluczono osoby, u których z powodu innych chorób lub leczenia mogła wystąpić osteoporoza.. Do badania włączono tylko kobiety w okresie przedmenopauzalnym. Gęstość mineralną kości (BMD) oceniano na podstawie badania densytometrycznego DEXA w odcinku lędźwiowym kręgosłupa (L2-L4).
Wyniki i omówienie
Istotnie statystycznie częściej obniżone BMD występowało w grupie chorych na schizofrenię, w porównaniu do grupy kontrolnej. Nie wykazano istotnej statystycznie różnicy pomiędzy grupami pacjentów przyjmujących rożne leki przeciwpsychotyczne II generacji.
U 37,7% chorych na schizofrenię stwierdzono obniżenie gęstości mineralnej kości (28,3% osteopenia i 9,4% osteoporoza), podczas gdy w grupie kontrolnej u 15,8% osób (13,2% osteopenia i 2,6% osteoporoza). Nie wykazano różnicy pomiędzy grupami pacjentów przyjmującymi risperidon lub olanzapinę.
Wnioski
U pacjentów ze schizofrenią istotnie statystycznie częściej występuje obniżenie gęstości mineralnej kości w porównaniu do grupy osób zdrowych, czemu sprzyja szereg czynników ryzyka niższego BMD w tej grupie chorych.

P20
BONE MINERAL DENSITY IN PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA TREATED WITH SECOND GENERATIONS ANTIPSYCHOTICS

Wyszogrodzka – Kucharska A.,1 Rabe – Jabłońska J.,2 Kucharski R.,.3 Faflik J.3
1 Centralny Szpital Kliniczny UM w Łodzi, dyrektor: lek. med. Wojciech Bieńkiewicz
2 Klinika Chorób Afektywnych i Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii UM w Łodzi, Kierownik Kliniki: prof. Jolanta Rabe – Jabłońska
3 Klinika Ortopedii i Traumatologii Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, Kierownik Kliniki: dr n. med. J. Faflik

Keywords: Bone mineral density, second generation antipsychotics, schizophrenia.

Decrease in bone mineral density may lead to osteopenia or osteoporosis. In patients with schizophrenia it may be attributed to medication – related hyperprolactinemia and hypogonadism, low physical activity, smoking, dietary deficiencies, low exposure to sunshine and polydipsia. Many of these factors can be eliminated. Early diagnosis and treatment may decrease the prevalence of osteoporosis amongst people with schizophrenia.
Aim of the study
The aim of the study was to evaluate bone mineral density in patients with diagnosis of schizophrenia treated with second generation antypsychotics in reference to control group of healthy, unmedicated volunteers.
Subjects and methods
Participants in the study were 60 schizophrenic patients: 26 was treated with risperidone and 34 with olanzapine and 38 healthy, unmedicated volunteers – control group. Subjects were excluded for any medical condition or treatment known to cause osteoporosis. Female were all premenopausal. Bone mineral density was determined by dual X-ray absorptiometry (DEXA).
Results and discussion
Patients with schizophrenia suffer lower mean bone mineral density in comparison to control group and there was no significant statistical difference between patients treated with risperidone or treated with olanzapine.
In 37,7% patients BMD was decreased (28,3% osteopenia i 9,4% osteoporosis) and in 15,8% controls (13,2% osteopenia i 2,6% osteoporosis). There was no difference between groups treated with risperidone or olanzapine.
Conclusion
Patients with schizofrenia have significantly lower bone mineral density comparing to healthy controls, it may be caused be several risk factors of lower BMD in this group of patients

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s143-144.

P21
CELIAKIA JAKO POTENCJALNIE ODWRACALNA PRZYCZYNA NISKIEJ GĘSTOŚCI KOSTNEJ U MŁODYCH KOBIET – PREZENTACJA TRZECH PRZYPADKÓW

Skowrońska-Jóźwiak E., Sewerynek E., Cyniak-Magierska A., Lewiński A.
Regionalny Ośrodek Menopauzy i Osteoporozy w Łodzi
Klinika Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Słowa kluczowe: celiakia, hipokalcemia, gęstość mineralna kości, leczenie

Wstęp
Celiakia doprowadza do hipokalcemii, wtórnej nadczynności przytarczyc oraz osteomalacji wskutek zaburzeń wchłaniania wapnia i witaminy D3. Klinicznie stan ten charakteryzuje się dolegliwościami bólowymi ze strony układu kostnego oraz osłabieniem mięśni proksymalnych. Jednak w dobie rozpowszechnienia densytomerii często przyczyną kontaktu ze specjalistą jest nieprawidłowy densytogram.
Pacjenci
Trzy młode kobiety (średni wiek 24,3 lat), zgłosiły się do Poradni Osteoporozy z bólami kostno-mięśniowymi oraz z wynikami wskazującymi na densytometryczne cechy osteoporozy (średnie BMD L2-L4 0,534g/cm2, średnie Z-score –4,4, średnie T-score –4,4).
Wstępnie zebrany wcześniejszy wywiad nie wskazywał na żadne przewlekłe choroby, złamania, ani jakąkolwiek długotrwałą terapię. W badaniu klinicznym zwracał uwagę niski wzrost i drobna budowa ciała (BMI <19 kg/m2) oraz dodatnie objawy Chwostka i Trousseau.
W badaniach laboratoryjnych stwierdzono wybitną hipokalcemię i hipokalciurię (średnie stężenie wapnia całkowitego 1,53 mmol/L; przy normie: 2,2-2,55 mmol/L, średnie dobowe wydalanie wapnia 0,36 mmol/24 h przy normie: 2,5-6,25 mmol/24h), stężenia fosforanów w surowicy obniżone lub na dolnej granicy normy (0,89 mmol/L norma: 0,87-1,45 mmol/L), obniżone stężenie cholesterolu (średnie stężenie 83 mg/dL, przy normie 140-200 mg/dL) oraz tendencję do anemizacji (średnie stężenie Hb 10,2 g/L), u jednej chorej także wydłużenie czasu krzepnięcia. Ponadto występowały znamienne podwyższenie stężenia fosfatazy alkalicznej (średnie stężenie 540 IU/L, norma 42-141 IU/L) i podwyższone stężenie PTH (średnie stężenie 420 pg/mL; norma 15-65 pg/mL). Stężenia mocznika, kreatyniny i magnezu były prawidłowe. U wszystkich pacjentek przeprowadzono diagnostykę w kierunku zespołu złego wchłaniania. U dwóch pacjentek wykonano gastroskopię z pobraniem wycinka z dwunastnicy i stwierdzono zanik kosmków jelitowych. Wykazano podwyższone stężenia przeciwciał antygliadynowych, antyendomysialnych oraz transglutaminazy tkankowej. Jedna z pacjentek była w 14 tyg. ciąży, czego nie ujawniała. Pogłębiony wywiad z rodziną ujawnił u tej chorej wykrycie celiakii w dzieciństwie. Jednak od stosowania zaleconej diety odstąpiła przed wielu laty.
Leczenie
U wszystkich pacjentek zastosowano dietę bezglutenową, preparaty wapnia i alfadiol.
Efekt terapii
Zaobserwowano wyraźną poprawę u dwóch pacjentek, które zastosowały się do wskazań lekarskich. Uzyskano u nich normalizację stężenia wapnia, fosfatazy zasadowej i PTH. Kontrolne badanie densytometryczne powtórzone po 18 m-cach wskazywało na całkowite ustąpienie zmian kostnych.
Natomiast jedna z pacjentek nie stosowała żadnego elementu wytyczonej terapii, ani nie kontaktowała się z lekarzem. Pacjentka ta była przez nas konsultowana kiedy zgłosiła się do porodu, wówczas nadal utrzymywała się hipokalcemia. Należy podkreślić, że biochemiczne cechy wtórnej nadczynności przytarczyc stwierdzono również u noworodka.
Wnioski
1. W przypadku stwierdzenia niskiej masy kostnej u osób młodych należy wykluczyć zespół złego wchłaniania.
2. Densytometria nie pozwala precyzyjnie zróżnicować osteoporozy i osteomalacji.
3. Celiakia jest potencjalnie odwracalną przyczyną obniżonej masy kostnej.
4. Efekt leczenia zależy głównie od stosowania się pacjenta do wskazań lekarskich.

P21
COELIAC DISEASE AS POTENTIAL REVESIBLE CAUSE OF LOW MINERAL BONE DENSITY IN YOUNG WOMEN – PRESENTATION OF THREE CASES

Skowrońska-Jóźwiak E., Sewerynek E., Cyniak-Magierska A., Lewiński A.
Regional Centre of Osteoporosis and Menopause. Department of Endocrinology & Metabolic Diseases, The Medical University of Lodz, Poland

Keywords: treatment, BMD, hypocalcaemia

Introduction
Coeliac disease leads to hypocalcaemia, secondary hyperparathyreoidism and osteomalacia as a consequence of Calcium and vitamin D malabsorbtion. Clinical manifestations include bone pain and proximal muscle weakness. Now, when densitometry is available, incorrect result of densitometry prompts specialist referral.
Presentation
Three young women (mean age 24,3 years) were admitted with bone and muscular pain and densitometric signs of low bone mass (mean BMD L2-L4 0,534g/cm2, mean Z-score –4,4; mean T-score –4,4). There was no past history of fractures, other severe diseases or any longstanding therapy that might have affected bone density. There was no family history of osteoporosis.
Examination revealed patients with short stature, low BMI <19 kg/m2, positive Chvostek`s and Trousseau signs.
Investigations
We found low plasma and urine Calcium (mean serum calcium level 1,53 mmol/L; ref. range: 2,2 –2,55; mean urinary calcium 0,36 mmol/24 h; ref. range 2,5-6,25 mmol/24h), low Albumin Adjusted Ca 0,9 mmol/L (mean concentaration 1,2-1,32 mmol/L) , low concentration PO4 (mean level 0,89 mmol/L; ref. range: 0,87 – 1,45 mmol/L), low total cholesterol 98 mg/dL (140-200), and decreased concentration of Hb 10,7 g/dL. Significantly increased levels of alkaline phosphatase (mean level 540 IU/L, ref. range 42-141 IU/L and PTH (mean level 420 pg/mL; ref. range 15-65 pg/mL) were observed. Serum concentrations of Mg, Urea and Creatinine were normal.
In two patients gastroscopy and small-bowel biopsy demonstrated villous atrophy. Raised titres of antigliadin and antiendomysial antibodies were consistent with coeliac disease.
One patient, despite initial denial, was found to be pregnant (14 weeks of gestation). Detailed discussion with her family revealed past history of coeliac disease, but treatment of this condition was abandoned in childhood.
Treatment
Gluten-free diet and Alpha-calcidiol together with Calcium supplements (as Calcium Carbonate) were applied.
Further Progress
Two out of three patients were compliant with prescribed treatment. In these patients we noticed normalisation of Calcium, alkaline phosphatase and PTH levels. Densitomerty assessed 18 month later returned to normal. The third (pregnant) patient failed to comply with treatment. When assessed immediately prior to delivery, she was still hypocalcaemic and had raised PTH. At 39 weeks of gestation she delivered an infant with severe hypocalcaemia.
Conclusions
1. In young persons with low bone mass malabsorption syndromes should be excluded.
2. Densitometry does not allow for precise differentiation between osteoporosis and osteomalacia.
3. Coeliac disease is a potentially reversible cause of low bone mineral density in young people.
4. Effect of treatment is highly dependent on patient’s compliance.

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s144-145.

P22
MANAGEMENT OF CONCOMITANT OSTEODEFICIENCY IN PATIENTS WITH CHRONIC PANCREATITIS

Kovalchuk L.Ya., Smiyan S.І., Babinets L.S.
I.Ya. Horbachevsky Ternopil Medical University, Ternopil, Ukraine

Keywords: chronic pancreatitis, densitometry, osteoporosis, treatment

The aim of the present study was to assess the bone mineral density (BMD) in patients with chronic pancreatitis, to analyse bone age- and gender-related characteristics, and to develop a method of correction of revealed changes.
We studied 71 patients with verified chronic pancreatitis (CP), treated in the outpatient department of Ternopil 2nd Clinic. The patients were aged from 23 to 71 years, males – 22, females – 44. BMD indices were studied by means of Dual Energy X-Ray Absorptiometry (Lunar, Corp., Madison, WI, USA) at the lumbar spine level. The valutation of indices was perfomed according to the WHO recommendations (Geneva, 1994). Osteopenia was classified according to L Rozhinska (2002). We revealed osteosclerosis in 10% of patients, I grade osteopenia – in 20%, II grade osteopenia – in 14%, III grade osteopenia – in 17%, osteoporosis – in 24% of patients. Among patients with CP, concomitant osteodeficiency at age <45 years was prevalent mostly among men (71.4 %), at age 46-60 years – among women (68.8%), at age >60 years – exclusively among women (100%). In women with CP the prevalence and the degree of osteoporotic changes correleted positively with age and with duration of posmenopausal period.
Patients with diagnosed osteodeficiency were administered for 2 months a supplement of vitamins and minerals, 1 tablet qd, containing calcium – 500 mg, vitamin D3 – 200 IU, and 5 microelements: boron – 250 μ, zinc – 7.5 mg, manganese – 1.8 mg, copper – 1.0 mg, magnesium – 40 mg. The following 2 months the patients were administered 1 tablet bid with lower contents of the above components: calcium – 250 mg, vitamin D3 – 50 IU, and 4 microelements: boron – 50 μ, zinc – 2 mg, manganese – 0.5 mg, copper – 0.5 mg. These treatment regimens were administered twice a year under the control of serum calcium. Densitometry performed after 1 year follow-up revealed significant (p<0.05) improvement of bone mineralization, i.e., increase of BMD by 0.211±0.020 g/m2 or 2.31±0.87 %.
Thus, we have demonstrated the efficacy of the above vitamin and mineral complexes in complex management of patients with CP and concomitant osteodeficiency.

P22
POSTĘPOWANIE W NIEDOBORZE MASY KOSTNEJ U CHORYCH Z PRZEWLEKŁYM ZAPALENIEM TRZUSTKI

Kovalchuk L.Ya., Smiyan S.І., Babinets L.S.
I.Ya. Horbachevsky Ternopil Medical University, Ternopil, Ukraina

Słowa kluczowe: przewlekłe zapalenie trzustki, densytometria, osteoporoza, leczenie

Celem tego badania była ocena gęstości mineralnej kości (BMD) u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, analiza charakterystycznych cech kości zależnych od wieku i od płci oraz opracowanie sposobów leczenia wykrytych zmian.
Badaliśmy 71 pacjentów ze zweryfikowanym przewlekłym zapaleniem trzustki (CP) leczonych w przychodni w Tarnopolu na Ukrainie. Pacjenci byli w wieku od 23 do 71 lat, 23 mężczyzn i 44 kobiety. Badano BMD metodą DXA (Lunar,Corp; Madison,WI,USA) w kręgosłupie lędźwiowym. Ocena wskaźników była przeprowadzona zgodnie z rekomendacją WHO (Geneva 1994). Osteopenia była klasyfikowana zgodnie z wytycznymi L. Rozhinska (2002). Stwierdziliśmy osteosklerozę u 10% pacjentów, osteopenię I stopnia u 20% pacjentów, II stopnia osteopenię u 14% pacjentów, III stopnia u 17%, osteoporozę u 24% pacjentów. Pośród pacjentów z CP współistniejący niedobór masy kostnej w wieku <45 lat był przeważająco częstszy u mężczyzn (71,45%), w wieku 46-60 lat – wśród kobiet (68,8%), w wieku powyżej 60 lat wyłącznie wśród kobiet (100%). U kobiet z CP częstość i stopień zmian osteoporotycznych pozytywnie korelowały z długością okresu menopauzy. Pacjenci ze zdiagnozowanym niedoborem masy kostnej byli przez 2 miesiące suplementowani witaminami i minerałami, 1 tabletka dziennie zawierająca 500mgCa, Vit.D3-200 IU i pięć mikroelementow: bor-250 u, cynk-7,5 mg, mangan-1.8mg, miedź-1.0mg, magnez-40 m. Przez kolejne 2 miesiące pacjenci otrzymywali 1 tabletkę dziennie z niską zawrtością takich skladników jak: wapno-250 mg, Vit,D-50 IU i 4 mikroelementy: bor-50 u, cynk-2 mg, managan-0,5mg, miedź-0,5mg. To leczenie był prowadzone 2 razy w roku pod kontrolą poziomu Ca w surowicy. Densytometria wykonana po upływie 1 roku wykazywała znaczący (p,0.05) wzrost meneralizacji kości, to znaczy wzrost BMD Z 0.211+/-0.020 g/m2 lub 2.31+/-0.87 5%.
W ten sposób wykazaliśmy skuteczność wyżej wymienionych witamin i kompleksu minerałów w kompleksowym leczeniu pacjentów z CP z współistniejącym niedoborem masy kostnej

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s145-146.

P23
ZASOBY MINERALNE KOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY Z NIEDOBORAMI WAPNIA W DIECIE

Górska A.,1 Konstantynowicz J.,2 Chlabicz S.,1 Zielińska A.,2 Kaczmarski M.2
1 Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego AMB, Białystok
2 III Klinika Chorób Dzieci AMB, Białystok
e-mail agorska50@wp.pl

Słowa kluczowe: gęstość mineralna kości, dieta ubogowapniowa, dzieci.

Wstęp
Powszechnie akceptowany jest pogląd, że szczytowa masa kostna (ang. peak bone mass), jaką osiąga człowiek w wieku 25-30 lat, w znacznej mierze podlega kontroli genetycznej. Nie można jednak pominąć wpływu na prawidłową mineralizację kośćca w każdym wieku, a szczególnie w okresie wzrastania szkieletu, czynników modyfikalnych związanych z trybem życia i odżywianiem.
Ich usunięcie leży u podstaw profilaktyki osteopenii i osteoporozy.
Cel pracy
Ocena wpływu diety ubogowapniowej na zasoby mineralne kości u dzieci i młodzieży.
Materiał, metody
Badaniami objęto 89 dzieci (49 dziewcząt i 40 chłopców) wieku 5-18 lat, u których wykluczono schorzenia wpływające na metabolizm kostny. Informację o podaży wapnia w codziennej diecie uzyskiwano ze standaryzowanego wywiadu. Do badań kwalifikowano dzieci, których wywiad wskazywał na niską zawartość wapnia w diecie – poniżej 500mg/dobę. Badaną grupę podzieloną w zależności od wieku: I grupa dzieci (przed pokwitaniem) od 5-9 lat; II grupa (wczesny okres pokwitania) 9-15 lat; III grupa (późny okres pokwitania) 15-18 lat. Pomiar densytometryczny wykonano metodą absorbcjometrii promieniowania X o podwójnej energii (DEXA) z zastosowaniem systemu DPX-2 (LUNAR) Radiation Corp.) w wersji 1,3z.. Gęstość mineralną kości (BMD) oceniano w całym szkielecie (total BMD) oraz w kręgach L2-L4 (spine BMD) w g/cm2 oraz jako wskaźnik Z-score. W surowicy dzieci oznaczono: stężenie Ca, Ca2, P, aktywność całkowitej fosfatazy zasadowej (FA) i jej izoenzymu kostnego.
Wyniki
Całkowita masa mineralna kości (total BMD) poniżej 5 percentyla (wg norm dla wieku i płci) występowała u 56,98% badanych dzieci. Stwierdzono istotne obniżenie masy mineralnej z zakresie kręgosłupa u chłopców (p< 0,01) w porównaniu z dziewczynkami, które wynosiły odpowiednio: 0,731±0,17 g/cm2 i 0,835±0,19 g/cm2.
Najniższy średni wskaźnik Z-score (– 1,850) stwierdzany był w grupie III w porównaniu do grupy I i II i wynosił: (-1,194) (p<0,01) i (-1,201) (p<0,05) odpowiednio. Stwierdzono istotne statystycznie dodatnie korelacje pomiędzy total BMD i spine BMD, a BMI. Współczynnik korelacji wynosił odpowiednio: r=0,56 i r=0,41 (p<0,001).
Wnioski
1. Uzyskane wyniki badań densytometrycznych wykazały obniżenie masy mineralnej kości u większości dzieci z niską zawartością wapnia w diecie (ok. 60 %).
2. Osteopenię wyrażoną średnim wskaźnikiem Z-score (– 1,850) stwierdzono w grupie III (dzieci najstarszych), co stanowi zagrożenie w osiągnięciu optymalnego poziomu szczytowej masy kostnej.
3. Badania własne wskazują na konieczność wprowadzenia powszechnego programu profilaktyki osteopenii i osteoporozy u dzieci, zwłaszcza u progu pokwitania.

P23
BONE MINERAL CONTENT IN CHILDREN AND ADOLESCENTS WITH LOW-CALCIUM DIET

Górska A.,1 Konstantynowicz J.,2 Chlabicz S.,1 Zielińska A.,2 Kaczmarski M.2
¹ Department of Family Medicine and Environmental Nursing, Medical University of Białystok
2 III Department of Children’s Diseases, Medical University of Białystok, Poland

Keywords: bone mineral density, calcium intake low, children.

Introduction
It is commonly accepted that the peak bone mass reached by a man at the age of 25-30 is to a large extent subject to genetic control. However, the effect of modifiable factors associated with lifestyle and nutrition on normal mineralization of the skeleton at any age, but especially at the skeleton growth cannot be excluded.
Elimination of these factors is the major task of osteopenia and osteoporosis prevention.
Aim of study
Assessment of the effect of low-calcium diet on bone mineral content in children and adolescents.
Material and methods
The study involved 89 children (49 girls and 40 boys) aged 5-18 years, in whom diseases affecting bony metabolism had been excluded. Data on dietary calcium intake were obtained via a standardised interview. The children with a history of low dietary calcium content (below 500 mg/day) were recruited. The study group was divided according to age: group I, age 5-9 years (children before puberty); group II, age 9-15 years (early puberty); group III, 15-18 years (late puberty). Dual energy X-ray absorptiometry (DEXA) was used for densitometric measurements, System (LUNAR). Bone mineral density (BMD) was assessed in the whole skeleton (total BMD), in vertebrae L2-L4 (spine BMD) in g/cm2 and as Z-score. Concentrations of Ca, Ca2, P, activity of alkaline phosphatase (AP) and its bony isoenzyme were determined in the serum.
Results
Total bone mass (total BMD) below 5th percentile (according to the norm for age and gender) was found in 56.98% of the children involved in the study. A significant reduction was noted in the spine mineral mass in boys (p< 0.01) as compared to girls (0.731±0.17 g/cm2 and 0.835±0.19 g/cm2, respectively).
The lowest mean Z-score (– 1.850) was observed in group III as compared to group I (-1.194) (p<0.01) and group II (-1.201) (p<0.05). There were statistically significantly positive correlations between total and spine BMD and BMI. The correlation coefficient was r=0.56 and r=0.41 (p<0.001), respectively.
Conclusions
1. Densitometric findings showed a reduction in bone mineral density in most of the children with low-calcium diet z niską zawartością wapnia w diecie (c. 60%).
2. Osteopenia expressed as Z-score (– 1,850) was found in group III (the oldest children), which may preclude reaching the optimum level of peak bone mass.
3. Our research indicates that it is necessary to introduce a public prophylactic scheme to prevent osteopenia and osteoporosis in children, especially at the beginning of puberty.