XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s36-37.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s6.

L12
GĘSTOŚĆ KOŚCI I INNE CZYNNIKI RYZYKA ZŁAMAŃ POPZAKRĘGOSŁUPOWYCH U MĘŻCZYZN I KOBIET: WYNIKI BADANIA EUROPEAN PROSPECTIVE OSTEOPOROSIS STUDY (EPOS)

AA Ismail, L Benevolenskaya, J Cannata, J Dequeker, R Eastell, JA Falch, D Felsenberg, C Gennari, S Havelka, K Hoszowski, I Jajic, H Kröger, A Lopes Vaz, R Lorenc, M Lunt, G Lyritis, P Masaryk, T Miazgowski, HAP Pols, G Poor, S.R. Pye, D M Reid, H Schatz, C Scheidt-Nave, JJ Stepan, C Todd, K Weber, A Woolf, A.J. Silman, T.W. O’Neill,
J. Reeve*.
*Strangeways Research Laboratory, Worts Causeway, Cambridge CB1 8RN UK

Złamania pozakręgosłupowe u mężczyzn i kobiet powyżej 50 roku życia przyczyniają się do znaczącej zachorowalności, w niektórych przypadkach do długotrwałej utraty czynności, mają także znaczące następstwa ekonomiczne; do tej pory słabo jednak poznano czynniki, które określają populacyjne ryzyko takiego złamania Do badania włączono mężczyzn i kobiety w wieku 50-79 lat wybranych za pomocą spisów ludności z 32 ośrodków europejskich. Uczestników badania zaproszono do wypełnienia ankiety z udziałem ankietera, która zawierała pytania dotyczące różnych czynników dotyczących życia codziennego oraz czynników hormonalnych. Dalszą kontrolę uczestników przeprowadzano za pomocą ankiet wysyłanych pocztą, w celu poznania częstości przypadkowych złamań. Zgłaszane przez pacjenta złamania w miarę możliwości potwierdzano badaniem radiologicznym, przez lekarza pierwszego kontaktu lub wywiad. Związek pomiędzy podstawowymi czynnikami prognozującymi a późniejszym ryzykiem złamania części dystalnej przedramienia lub innych rodzajów złamań oceniano za pomocą modeli badań statystycznych wg Coxa. Do analizy tej włączono ponad 13000 mężczyzn oraz kobiet (średni wiek 63 lata). W czasie obserwacji o czasie trwania średnio 3 lata u 152 kobiet stwierdzono złamanie części dystalnej przedramienia. Po dopasowaniu grup wiekowych, regularne przechadzki (ponad 1 godz. dziennie) wiązały się ze zwiększonym ryzykiem złamania (p<0.01), podobnie jak starszy wiek pokwitania (p=0.05) (O’Neill i wsp. ASBMR 2001). Zauważono również istotne różnice w ryzyku pomiędzy centrami badawczymi, których nie można wytłumaczyć czynnikami ryzyka zidentyfikowanymi na podstawie ankiety. Około połowa kohorty miała wykonane badania densytometryczne kręgosłupa lub szyjki kości udowej metodą DEXA, ich wyniki były kalibrowane krzyżowo używając fantomu kręgosłupa (European Spine Phantom). W czasie tego referatu omówiony zostanie wpływ niskiego BMD na ryzyko wystąpienia złamań pozakręgosłupowych ze zwróceniem uwagi na styl życia i hormonalne czynniki ryzyka jak i nie biorąc tych czynników pod uwagę.

L12
BONE DENSITY AND OTHER RISK FACTORS FOR NON-SPINE FRACTURE IN MEN AND WOMEN: RESULTS FROM THE EUROPEAN PROSPECTIVE OSTEOPOROSIS STUDY (EPOS)
A. A. Ismail, L. Benevolenskaya, J. Cannata, J. Dequeker, R. Eastell, J. A. Falch, D. Felsenberg, C. Gennari, S. Havelka, K. Hoszowski, I. Jajic, H. Kroger, A. Lopes Vaz, R. Lorenc, M. unt, G. Lyritis, P. Masaryk, T. Miazgowski, H. A. P. Pols, G. Poor, S. R. Pye, D. M. Reid, H. Schatz, C. Scheidt-Nave, J. J. Stepan, C. Todd, K. Weber, A. Woolf, A. J. Silman, T. W. O’Neill,
J. Reeve*.
*Strangeways Research Laboratory, Worts Causeway, Cambridge CB1 8RN UK

Non-spine fractures in men and women over 50 years of age result in considerable morbidity, in some cases long term loss of function and have considerable economic consequences; yet the factors which determine risk of fracture in populations are poorly understood. Men and women aged 50-79 years were recruited from population registers in 32 European centres. Subjects were invited to attend for an interviewer administered questionnaire which included questions about various lifestyle and hormonal factors. Subjects were followed up using a postal questionnaire to ascertain the occurrence of incident fractures. Self-reported fractures were confirmed, where possible, by radiograph, attending physician or interview. The relationships between baseline predictors and future risk of distal forearm and other types of fracture were assessed using Cox proportional hazards models. Over 13000 men and women (mean age 63 years) were included in this analysis. During a median follow-up time of 3.0 years, 152 women sustained a distal forearm fracture. After age adjustment, frequent walking (>1 hour per day) was associated with an increased risk of fracture (P < 0.01) as was an older age at menarche (P = 0.05) (O’Neill et al ASBMR 2001). There were also significant differences in risk between investigational centres which were not accounted for by risk factors identified from the questionnaire. About half the cohort had a measurement of spine or hip bone density using DXA, the results of which were cross calibrated with the European Spine Phantom. In this presentation the effect of low BMD on non-spine fracture risk, with and without adjustment for lifestyle and hormonal risk factors, will be discussed.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s37-38.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s6.

L13
Wyniki leczenia uszkodzeń urazowych narządu ruchu powstałych na tle osteoporozy w materiale własnym
Dariusz Chmielewski, Andrzej Górecki
Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik: Prof. dr hab. med. Andrzej Górecki
Adres do korespondencji: 02-005 Warszawa, ul. Lindley’a 4

Złamania u osób z osteoporozą są stałym elementem zespołu objawów klinicznych tej jednostki chorobowej. W Warszawskiej Klinice Ortopedycznej obowiązuje schemat postępowania leczniczego w odniesieniu do uszkodzeń urazowych narządu ruchu na tle osteoporozy. Praca ta jest retrospektywną analizą wyników leczenia tym systemem w latach 1997 – 2000.
W okresie obserwacji leczyliśmy 1580 złamań nasady dalszej kości promieniowej u 1406 kobiet (88.99%) 174 mężczyzn (11.01%). Obowiązuje zasada leczenia zachowawczego. Przypadki pierwotnie niestabilne lub te, w których nie udało się uzyskać prawidłowego nastawienia odłamów po dwukrotnej pierwotnej repozycji leczono operacyjnie (110 przypadków -7%). Oceniano subiektywny wynik leczenia. Pacjenci wypełniali krótki kwestionariusz w obecności lekarza. Obiektywizowano odległy wynik leczenia – zrost kostny w obrazie RTG, który uzyskano we wszystkich przypadkach. W latach 1997-2000 leczono 64 pacjentów ze złamaniem kompresyjnym trzonów kręgowych. 51 osób zaopatrzono gorsetem Jevetta. Średni czas stosowania gorsetu 9,4 tyg. (5 – 13,2 tyg.). W latach 1997 – 2000 leczono 230 złamań końca bliższego kości udowej, gdzie obowiązuje zasada leczenia operacyjnego – zabieg wykonano u 216 osób (93,9%). 14 (6,1%) – leczono nieoperacyjnie. Bardzo dobry wynik czynnościowy (zgięcie stawu biodrowego powyżej 70 st., skrócenie nie większe niż 2 cm) osiągnięto w 28% przypadków. Dobry lub zadowalający wynik czynnościowy: powyższe warunki i niestałe, miernie nasilone dolegliwości bólowe – w 51% przypadków. W grupie 36 złamań końca bliższego kości ramiennej – 10 osób leczono operacyjnie – 8 zespolono sp. Rusha, w 2 przypadkach wykonano alloplastykę połowiczą stawu ramienno – łopatkowego.

L13
TREATMENT RESULTS OF TRAUMATIC INJURIES OF THE LOCOMOTOR SYSTEM RESULTING FROM OSTEOPOROSIS IN OWN MATERIAL
Dariusz Chmielewski, Andrzej Gorecki,
Department of Orthopaedics and Traumatology of the Locomotor System, Medical University of Warsaw 02-005 Warsaw/Poland, 4 Lindley Str., Poland

Fractures in patients with osteoporosis are a common clinical symptom of this disease. Within the Department of Orthopaedics of Warsaw Medical University there is a scheme of the therapeutic process regarding traumatic injuries of the locomotor system resulting from osteoporosis, This paper is a retrospective
Phantom. In this presentation the effect of low BMD on non-spine fracture risk, with and without adjustment for lifestyle and hormonal risk factors, will be discussed.
In the period of evaluation 1580 distal radius fractures in 1406 women (88.99%) and 174 men (11.01%) were treated. There is a rule of conservative treatment. Primary unstable cases, and those in which a primary satisfactory reduction was not successful after two, repeated maneuvers, underwent surgery (110 cases -7%). Subjective results of the treatment were evaluated.
64 patients with compressive vertebral fractures were treated in the years 1997-2000. 51 of them were supplied with a Jevett’s frame. The average duration of this immobilization was 9,4 weeks (5-13,2 weeks).
230 proximal femur fractures, in which surgical treatment is obligatory, were evaluated for the period of 1997-2000. 216 patients underwent surgery (93,9%). 14 (6,1%) were treated non-surgically. Very good functional results (hip flexion >70 deg., shortening <2 cm) were achieved in 28% of cases. Good or satisfactory results (above conditions and temporary pain) – in
51%.
In the group of 36 proximal humeral fractures, 10 patients were treated surgically – 8 underwent intramedullary nailing using the Rush method. Hemiarthroplasty of the shoulder joint was performed in 2 patients

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s38-39.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s6.

L14
Prognozowanie złamań na podstawie badania BMD odcinka dystalnego przedramienia
Dobreńko A., Nowak NA., Daniluk S., Jeziernicka E., Badurski JE.
Centrum Osteoporozy i Chorób Kostno-Stawowych, Białystok

Wstęp. Zgodnie z zaleceniami IOF wyniki badań densytometrycznych powinny być wyrażane współczynnikiem ryzyka złamania. Celem pracy jest ocena przydatności badania przedramienia w prognozowaniu złamań.

Materiał i metody. U 6 256 kobiet z 61 miast północnej Polski, w wieku 40-90 lat, dobrowolnie zgłaszających się do poradni dokonaliśmy pomiaru BMD przedramienia aparatem DTX100 z wypełnieniem ankiety, w której zadaliśmy pytanie o złamania po 40 r.ż. po małym urazie. Porównaliśmy wartości BMD odcinka dystalnego przedramienia kobiet bez i ze złamaniami w poszczególnych dekadach życia.

Wyniki. Wśród 1135 kobiet z t-score w odcinku dystalnym lub ultradystalnym mniejszym bądź równym –2,5SD przebyte złamania zgłosiły 363 osoby. Stanowi to 32,0% całej grupy. Natomiast wśród 5121 osób z t-score większym od -2,5 złamania odnotowano u 538, czyli u 10,5%. Wartości BMD w każdej grupie wiekowej u osób bez złamań były wyższe niż w grupie ze złamaniami. Różnice były istotne statystycznie (p<0,0005). Wyniki pomiarów przedstawia poniższa tabela.

Wnioski. Trzykrotnie większy odsetek osób ze złamaniami wśród kobiet z niską wartością BMD przedramienia w stosunku do osób „zdrowych” oraz różnice w BMD w poszczególnych grupach wiekowych świadczy, że badanie przedramienia może prognozować złamania, jednak do określenia współczynnika ryzyka złamań konieczne jest kilkuletnie badanie ze śledzeniem złamań.

L14
PROGNOSIS OF A FRACTURE RISK BASED ON BMD EXAMINATION OF A DISTAL PART OF THE FOREARM
A. Dobrenko, N. A. Nowak, S. Daniluk, E. Z. Jeziernicka, J. E. Badurski,
Centre of Osteoporosis and Osteo-Articular Diseases, Bialystok, Poland

Introduction: According to the IOF the results of densitometric examinations should be expressed by the risk coefficient of the fracture. The aim of the following study was to assess the usefulness of the forearm examination in the prognosis of the fracture.
Materials and methods; In 6256 women from 61 towns of northern Poland aged 40-90 voluntarily reporting to our Out¬patient’s clinic had a BMD examination of the forearm by the DTX 100 apparatus after answering a questionnaire in which each subject had been asked about the fractures due to a low trauma after the age of 40. We compared the results of the BMD examination of the distal forearm in women with and without a fracture in some of the life decades.
Results: Among 1135 women with t-score of the distal or ultradistal area of the forearm lower than or equal to -2.5SD a fracture was reported by 363 subjects what constitutes around 32.0% of fracture was higher than in the group with fractures. The differences were statistically significant (p< 0.0005). The results of the measurements are shown in the table below.

Conclusions: A 3-fold higher percentage of subjects with a fracture among the women with a low forearm BMD result in comparison to the 'healthy’ subjects and the differences between BMD in some age groups suggest that the forearm examination might be a good predictor of fracture but the assessment of a fracture risk coefficient is possible only after many years of studies following the risk of fracture.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s39-40.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s7.

L15
Zapobieganie złamaniom bliższego końca kości udowej
E. Czerwiński
Klinika Ortopedii CMUJ, 31-501 Kraków, ul. Kopernika 19

Złamania bliższego końca kości udowej (BKKU) są najcięższymi powikłaniami osteoporozy. Powodują zagrożenie życia oraz największe skutki społeczno-ekonomiczne w zakresie osteoporozy. Liczba złamań BKKU będzie rosła w miarę wydłużania się średniej długości życia. Szacuje się, że w 1990 r. w świecie wystąpiło 1.66 mln złamań, a w roku 2050 będzie ich około 6.25 mln. Życiowe ryzyko złamania u kobiety wynosi ok. 16.5%, a śmiertelność po złamaniach dochodzi do 10-25%. Do złamania BKKU dochodzi skutkiem upadku, na który mają wpływ tzw. kliniczne czynniki ryzyka jak: wiek, zmniejszenie sprawności fizycznej, obniżenie równowagi ciała, osłabienie wzroku, leki sedatywne. Do tzw. szkieletowych czynników ryzyka złamania należą: niskie BMD, poprzednie złamanie, wysoki obrót kostny, geometria kości (długa szyjka kości udowej).
Zapobieganie złamaniom jest możliwe i skuteczne na tyle, na ile uda się usunąć lub zmniejszyć czynniki ryzyka. Leczenie bisfosfonianami wpływa na zwiększenie BMD i obniżenie obrotu kostnego. Badania HIP (Hip Intervention Program) przeprowadzono celem wykazania skuteczności residronianu, nowej generacji bisfosfonianu, w zapobieganiu złamaniom BKKU. Do badań włączono 9331 pacjentek. Badania były randomizowane, z podwójnie ślepą próba z kontrolną grupą placebo. Osobom leczonym podawano codziennie residronian (2.5 mg lub 5.0 mg) oraz suplementacje wapnia i witaminę D3.; natomiat kobiety w grupie placebo otrzymywały tylko suplementację jw. Badania wykonano w dwóch grupach. Do grupy I kwalifikowano kobiety w wieku 70-79 lat z zaawansowaną osteoporozą (T < -3.0). Do grupy II włączono kobiety w wieku ponad 80 lat na podstawie stwierdzonych klinicznych czynników ryzyka złamania szyjki kości udowej (niezależnie od BMD).
W 3 letnim okresie badań złamanie BKKU wystąpiło u 232 kobiet. W I grupie złamanie BKKU wystąpiło u 1,9% leczonych w porównaniu do 3,2 % w grupie placebo (zmniejszenie o 40%; p=0.009). Złamania BKKU były znacznie częstsze u chorych, które przebyły uprzednio złamanie kręgosłupa (w grupie leczonych 2.3%; 5.7% w gr. placebo; zmn. 60% p=0.003). Nie stwierdzono wpływu residronianu na częstość złamania BKKU w II grupie chorych (w grupie leczonych 4.2%; i 5.1% w grupie placebo). Wykazano, że resindronian jest skutecznym lekiem w zapobieganiu złamaniom BKKU u osób z osteoporozą natomiast nie wykazano tego działania u osób starych z klinicznymi czynnikami ryzyka.
Niezależnie od leczenia farmakologicznego zasadnicze znaczenie w zmniejszeniu ryzyka złamania BKKU jest zapobieganie upadkom poprzez modyfikacje czynników wewnętrznych (sprawność chorego, poprawa utrzymania równowagi, itp.) oraz zewnętrznych (eliminacja przeszkód w domu pacjenta i na zewnątrz).

L15
PREVENTION OF PROXIMAL FEMORAL FRACTURES
E. Czerwinski
Department of Orthopaedics, Med. Coll. Jagiellonian University, 31-501 Krakow, ul. Kopernika 19, Krakow, Poland

Proximal femoral fractures (PFF) are the most severe complica¬tions of osteoporosis. They are associated with a high rate of life risk threat and cause the highest economical and social burdens of osteoporosis. The number of PFF will increase further with the extension of the human lifespan. It is estimated that in the year 1990 1.66 mln fractures occurred and in 2050 the predicted value is 6.25 mln fractures. The life risk of a fracture in women is about 16.5% and the mortality rate after fracture reaches 10-25%. PFF are the effect of falls on which so-called clinical risk factors play an important role. These are: age, poor gait and body balance, poor sight, sedative medication. The so-called skeletal risk factors are: low bone mineral density, previous fracture, high bone turnover, bone geometry (long femoral neck).
Prevention of PFF can be successful as far as it is possible to eliminate or decrease the risk factors. Treatment with bispho-sphonates increases BMD and decreases bone turnover. The HIP (Hip Intervention Program) investigation was performed to prove the efficiency of residronate, a new generation bisphosphonate, in the prevention of PFF. 9331 women were included into the trial. They were randomised as, double blind placebo control investigations. In the treatment group a daily dose of residronate (2.5 mg or 5.0 mg) and a supplement of calcium and vitamin D3 was given. The placebo group received only calcium and vitamin D3. The investigation was performed in two groups. Into group I women of age 70-79 yrs with advanced osteoporosis (T<-3.0) were qualified. Group II included women with risk factors of PFF independent of BMD.
After 3 years follow up PFF occurred in 232 women. In group I PFF were seen in 1.9% of patients in comparison with 3.2% of group II (decrease 40%, p = 0.009). PFF were more frequent in patients who sustained previous vertebral fractures (in treatment group 2.3%; in the placebo group 5.7%; decrease 60%, p = 0.003). No effect of residronate was found on the frequency of PFF in group II (in treatment group 4.2%: in placebo group 5.1%). It was proven that residronate is an efficient drug in prevention of PFF in women suffering from osteoporosis however it was not seen in the elderly with clinical factors.
Independently from pharmacological intervention an essential role in the reduction of risk of PFF is prevention of falls by changing internal factors (improvement of gait, body balance, etc.) and external circumstances (removing obstacles in and around the home).

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s40-41.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s7.

L16
Osteoporoza śródzapalna i posterydowa
Stefan Mackiewicz
Szpital im. J. Strusia – Oddział Reumatologii i Osteoporozy, ul. Szkolna 8/12, 61-833 Poznań.

W chorobach zapalnych tkanki łącznej proces chorobowy prowadzi do osteoporozy u 30 – 50% chorych nie leczonych gks. Dlatego w aktywnym zapaleniu trudno jest ustalić w jakim stopniu gks nasilają ten proces. Interakcja cytokiny – gks może prowadzić do przeciwstawnego efektu biologicznego obu grup cząsteczek operujących w zapaleniu. Stąd wnioski praktyczne wynikające z leczenia chorych gks są dość rozbieżne.
Największy ubytek masy kostnej zachodzi w ciągu pierwszych 6-12 miesięcy terapii, potem stopniowo maleje, ale nadal przewyższa 2-3 krotnie wartości fizjologiczne. Wielokrotne badania tzw. dawki bezpiecznej wykazały, że najwyższe ryzyko powikłań występuje przy dawce powyżej 7 mg/dobę stosowanej przez okres powyżej 6 miesięcy. Należy podkreślić, że ryzyko złamania nie zależy tylko od ubytku masy kostnej, lecz także od zaburzeń mikroarchitektury i sprężystości kości.
Z własnych obserwacji opartych na materiale 200 chorych z chorobami tkanki łącznej wynika, że najczęściej dochodzi do złamania kompresyjnego kręgów i to zarówno u chorych leczonych jak i nie leczonych gks. Aż u jednej trzeciej chorych złamania nie są dostrzegane. Badania wykonane u różnych chorych wykazały, że najczęściej w wyniku procesu zapalnego dochodzi do osteoporozy w reumatoidalnym zapaleniu stawów (rzs) i to zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.
Badania porównawcze wykonane w dwóch odpowiednio dobranych grupach chorych na rzs, z których jedna obejmowała osoby leczone gks przez ok. 7 lat w dawce nie przekraczającej 7 mg/dobę, a druga w tym samym okresie nie pobierała nigdy gks, nie wykazały istotnych różnic w ocenie masy kostnej kręgosłupa, szyjki kości udowej, jak i przedramieniu. Nieznaczne różnice notowano w badaniu ultradźwiękowym, tzn. zaburzenia przewodzenia i tłumienia fali ultradźwiękowej.

L16
GLUCOCORTICOSTEROID INDUCED OSTEOPOROSIS
Stefan H. Mackiewicz
Department of Rheumatology and Osteoporosis Unit, Joseph’s Strutius Hospital, ul. Szkolna 8/12, 61-833 Poznan, Poland

The study in chronic autoimmune diseases revealed abnormal bone mass values in 30-50% of individuals not treated with glucocorticosteroids (Gks). In highly active forms of these diseases it is difficult to establish whether the loss of bone mass is a consequence of inflammation or caused by Gks therapy. Proinflammatory cytokines and Gks operate on different levels producing opposite effects.
The most marked bone loss takes place in the first 6 months of Gks therapy, thereafter gradually diminishing. The dose of prednisone not exceeding 7 mg/24 hrs has been considered as 'safe’ in terms of bone remodeling. The fracture risk factor however, does not correlate with the results obtained in densitometry.
Based on our own experience with two hundred patients with rheumatoid arthritis and SLE the most common location of fractures were vertebrae and the incidence of these was equally distributed among Gks treated and non treated patients.
Following seven years of therapy with low doses of prednisone the values of bone mass loss and the percentages of fractures did not differ between individuals treated in comparison to the group of patients matched by sex and age – not treated with Gks.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s41-42.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s7.

L17
Osteoporoza w wybranych endokrynopatiach
Andrzej Milewicz, Diana Jędrzejuk
Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Akademii Medycznej we Wrocławiu, 50-367 Wrocław, Wybrzeże L. Pasteura 4

Wydaje się, że wszelkie choroby dotyczące gruczołów wewnętrznego wydzielania mają większy lub mniejszy wpływ na obrót kostny. Nadczynność przytarczyc należy do stosunkowo często występujących lecz rzadko rozpoznawanych chorób endokrynologicznych. Ostatnio z powodu rozpowszechnienia się densytometrii zwiększyła się możliwość wcześniejszej diagnostyki tej choroby. Najczęstsza endokrynologiczna przyczyna osteoporozy to zaburzenia prawidłowego stężenia hormonów płciowych. Zalicza się do nich np. jadłowstręt psychiczny, menopauzę w młodym wieku, zespół Klinefeltera lub Kallmanna. Wiadomo też, że choroby przysadki mózgowej prowadzące do hipogonadyzmu będą odpowiedzialne za obniżoną gęstość kości. Narażenie organizmu na ponadfizjologiczne stężenia kortyzolu wynikające z jego endogennej nadprodukcji (zespół i choroba Cushinga) w zależności od czasu trwania choroby mogą prowadzić do osteopenii i osteoporozy. Wydaje się, że podobna zależność występuje w przypadku incidentaloma i wyspiaków.
W ostatnich latach zwiększyły się możliwości diagnostyki obrazowej i biochemicznej chorób endokrynologicznych, wobec czego długość trwania objawów chorobowych do czasu rozpoznania znacznie się skróciła. Rodzaje przyczynowej i objawowej terapii osteopenii czy ostepoporozy, które towarzyszą endokrynopatiom są coraz bardziej nowoczesne. Wobec stale zwiększającej się ilości negatywnych czynników zewnętrznych i chorób towarzyszących np. endokrynologicznych obniżających gęstość kości coraz częściej będziemy mieć do czynienia z osteoporozą wtórną o czym powinniśmy pamiętać.

L17
OSTEOPOROSIS AND ENDOCRINE DISORDERS
Andrzej Milewicz, Diana Jedrzejuk
Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Akademii Medycznej we Wroctawiu, 50-367 Wroclaw, Wybrzeze L. Pasteura 4, Poland
It seems that each of the endocrine diseases have an influence (more or less) on bone turnover. The frequency of hyperparatyr-oidism is relatively high but the process of reaching the diagnosis is rather poor. World-wide use of bone densitometry allows for earlier recognition of the disease. The most frequent endocrine reasons of osteoporosis are disturbances in the levels of sex hormones i.e. anorexia nervosa, premature ovarian failure, Klinefelter or Kallmann’s syndroms. It is well known that diseases of pituitary gland leading to hypogonadism are responsible to decreasing bone mineral density. Exposure to supra-physiologi¬cal levels of cortisol resulting in endogenous over-production (Cushing’s syndrome and disease) depending on disease duration may lead to osteopenia and osteoporosis. Similar dependence are often observed in incidentaloma and islet cell adenomas.
In the last years the possibilities of imaging and biochemical diagnostics of endocrine diseases are higher. The duration of symptoms of the disease process to reaching a diagnosis is shortened. The possibility of treatment of osteopenia or osteoporosis is high.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s43.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s7-s8.

L19
Epidemiologia wybranych czynników ryzyka osteoporozy i ich wpływ na gęstość kości kobiet
J. Szechiński K. Gruszecka-Marczyńska, H. Śmiechowicz
Zakład Reumatologii AM Wrocław 53-137 Wiśniowa 36

Przebadaliśmy 509 losowo wybranych kobiet w wieku od 35 do 80 lat. Pomiarów densytometrycznych dokonywaliśmy aparatem DPX-IQ firmy Lunar w L2-L4 oraz szyjce kości udowej. U każdej badanej określiliśmy występowanie czynników ryzyka osteoporozy.

Results
• t-score pomiaru L2-L4 badanych kobiet 

·      t-score pomiaru kości udowej wśród badanych kobiet

Uzyskaliśmy dodatnie, znamienne statystycznie, korelacje gęstości kości z następującymi czynnikami ryzyka:
masą ciała, wzrostem, BMI, HTZ, hormonalną antykoncepcją, zawartością wapnia w diecie.
Ujemne, znamiennie statystycznie zależności obserwowaliśmy dla: wieku pierwszej i ostatniej miesiączki, trwania okresu miesiączkowania i menopauzy, ubytku wzrostu, palenia tytoniu, spożycia kawy, złamania szyki kości udowej w rodzinie.

L19
EPIDEMIOLOGY OF RISK FACTORS OF OSTEOPOROSIS IN WOMEN AND THEIR BONE MINERAL DENSITY
J. Szechinski, K. Gruszecka-Marczynska, H. Smiechowicz,
Department of Rheumatology, Medical Academy 53-137 Wroclaw al. WiSniowa 36, Poland

509 women aged 35 to 80 years were invited to attend for osteoporosis screening. All patients had a bone mineral density (BMD) measurement of lumbar spine and hip (neck) using DEXA. All subjects completed an risk factor questionnaire.

Results

• Lumbar spine t-score

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s44-45.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s8.

L20
Zmiana gęstości mineralnej kości podczas stosowania ciągłej hormonalnej terapii zastępczej
S. Radowicki, K. Skórzewska
Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Akademii Medycznej w Warszawie, 00-315 Warszawa, ul. Karowa 2

Najczęstszymi przyczynami powstawania osteoporozy u kobiet są zaburzenia hormonalne, prowadzące do znacznego obniżenia stężenia estrogenów we krwi. Złotym standardem w leczeniu osteopenii i osteoporozy w tych przypadkach jest hormonalna terapia zastępcza (HRT).
Celem pracy była ocena zmian gęstości mineralnej kości u kobiet pomenopauzalnych, przyjmujących różne preparaty, stosowane w ciągłej hormonalnej terapii zastępczej.
Materiał i metody: Do badania zakwalifikowano 52 kobiety po menopauzie (47-63 lata, średnio 54,1 ± 4,1 lat) stosujące ciągłą hormonalną terapię zastępczą. 28 kobiet otrzymywało doustnie 2 mg 17b-estradiolu w połączeniu z 1 mg octanu noretisteronu (Kliogest® Novo Nordisk), 12 badanych otrzymywało tibolon 2,5 mg (Livial® Organon) a 12 przezskórnie 50 mg 17b-estradiolu/dobę w połączeniu z 5 mg octanu norethisteronu doustnie (Estraderm TTS 50® Novartis, Norethisteron ® Jelfa). Przed rozpoczęciem leczenia oraz po 12 miesiącach jego trwania oceniano gęstość mineralną kości w obrębie kręgosłupa lędźwiowego (Lunar DPX).
Wyniki przedstawiono na wykresie: Po 12 miesiącach leczenia stwierdzono znamiennie statystyczny przyrost gęstości tkanki kostnej u pacjentek stosujących ciągłą HRT odpowiednio o 3,9%; 3,7% i 3,9%. Nie stwierdzono znamiennych statystycznie różnic w gęstości mineralnej kości pomiędzy poszczególnymi preparatami.
Wnioski: Ciągła hormonalna terapia zastępcza prowadzi do zwiększenia gęstości mineralnej kości u kobiet pomenopauzalnych. Nie stwierdza się znamiennych statystycznie różnic pomiędzy poszczególnymi preparatami w zwiększeniu masy kostnej u leczonych kobiet.

L20
CHANGES IN BONE MINERAL DENSITY IN
POSTMENOPAUSAL WOMEN TREATED WITH CONTINOUS HORMONAL REPLACEMENT THERAPY
S. Radowicki, K. Skorzewska,
Department of Gynaecological Endocrinology, Medical University Warsaw, 00-315 Warszawa, ul. Karowa 2, Poland

The postmenopausal osteopenia or osteoporisis in women results most commonly from hormonal disturbances such as hypoestrogenism. The gold standard in the treatment postmeno-pausal osteoporosis is hormone replacement therapy (HRT).
The aim of the study was an estimation of the various regimens of continuous hormone replacement therapy on bone mass density in postmenopausal women.
Material and methods: 52 postmenopausal women (aged 47¬63 years, mean 54,1 ± 4,1 years) treated with various continuous HRT. 28 patients orally received 2 mg 17p-estradiol and 1 mg noretisterone acetate (Kliogest® Novo Nordisk), 12 women received tibolon 2,5 mg (Livial® Organon) and 12 women transdermal 50 |mg17p-estradiol/day and 5 mg norethisteron acetate orally (Estraderm TTS 50® Novartis, Norethisteron® Jelfa). Before and after 12 months of treatment lumbar densitometry (Lunar DPX) was performed.
The results are shown in the figure: After 12 months of treatment bone density increased significantly in all women accordingly 3,9%; 3,7% and 3,9%. There were no statistically significant differences between all treatment regimens.
Conclusions: Continuous hormone replacement therapy in¬creased bone mineral density in postmenopausal women. All regimens used showed similar effectives in osteopenia and osteoporosis treatment

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s45-46.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s8.

L21
Menarche, menopauza, starzenie się a gęstość mineralna kośćca mieszkanek Wrocławia
Ewa A. Jankowska, Alicja Szklarska, Monika Łopuszańska
Zakład Antropologii PAN, 50-951 Wrocław, ul. Kuźnicza 35

Cele pracy były następujące: 1) zbadanie, który z czynników, starzenie się czy menopauza, ma większy wpływ na gęstość mineralną kośćca (BMC) zdrowych kobiet oraz 2) oszacowanie wpływu wieku menarchy, liczby lat płodnych i czasu, który upłynął od momentu wkroczenia w okres menopauzy na stan kośćca obwodowego. Materiał stanowiła grupa 968 kobiet (715 pre- i 253 postmenopauzalnych), w wieku 20-62 lat, zdrowych mieszkanek Wrocławia. BMC części beleczkowej, korowej i całej kości promieniowej zmierzono metodą pQCT (Stratec 960). Informacje dotyczące wieku kobiet, wieku menarche i menopauzy oraz liczby lat płodnych uzyskano na podstawie danych ankietowych. Międzygrupowe różnice BMC testowano przy użyciu dwuczynnikowej analizy wariancji ANOVA. Menopauza i towarzyszące jej zmiany hormonalne wyraźnie obniżają gęstość mineralną kośćca, a jej wpływ jest silniejszy niż efekt wieku (wpływ menopauzy na BMC części beleczkowej F=17,50; p.<0,001, BMC części korowej F=5,71; p.=0,02 oraz BMC całej kości promieniowej F=11,41; p.<0,001). Wśród kobiet premenopauzalnych ujawnił się korzystny wpływ wczesnej menarche na stopień mineralizacji kośćca (dla BMC części beleczkowej F=7,77; p.<0,001, BMC części korowej F=3,63; p.=0,03 oraz BMC całej kości F=5,76; p=0,003). Jednak po menopauzie decydujące znaczenie dla stanu kośćca obwodowego kobiet mają czas, jaki upłynął od menopauzy (dla BMC części beleczkowej F=5,92; p.=0,003, BMC części korowej F=10,01; p.<0,001 oraz BMC całej kości F=11,52; p.<0,001) oraz wiek chronologiczny kobiet (dla BMC części korowej F=4,73; p.=0,003 oraz BMC całej kości F=5,42; p.=0,001).

L21
MENARCHE, MENOPAUSE, NORMAL AGING, AND BONE STATUS OF INHABITANTS OF WROC/LAW
Ewa A. Jankowska, Alicja Szklarska, Monika Lopuszanska,
Institute of Anthropology, Polish Academy of Sciences, 50-951 Wroclaw 56, ul. Kuznicza 35, Poland

The study was carried out in order: 1) to evaluate which factor, aging itself or the menopause, revealed the more detrimental effect on bone mineral content (BMC) of healthy women; 2) to assess the influence of the menarcheal age, the total number of reproductive years and the length of the period after menopause on BMC. Material comprised a group of 968 females (715 pre- and 253 postmenopausal), aged 20-62, healthy inhabitants of the city of Wroclaw, Poland. Trabecular, cortical and total BMC at the ultra-distal radius were measured by pQCT (Stratec 960). Age, age of menarche, age at menopause, a total number of reproductive years and a period after menopause were obtained through a questionnaire. The inter-group differences in BMC were tested using a two-way analysis of variance ANOVA. The fact of menopause significantly speeded up the decline in BMC and the impact of menopausal hormonal alterations was much stronger than that of the chronological age (the effect of menopause on trabecular BMC F=17,50; p. < 0,001, cortical BMC F=5,71; p.=0,02 and total BMC F=11,41; p. < 0,001). Among premenopausal women the positive influence of earlier menarcheal age on both trabecular, cortical and total BMC was revealed (for trabecular BMC F=7,77; p.< 0,001, cortical BMC F=3,63; p.=0,03 and total BMC F=5,76; p=0,003). On the contrary, among postmenopausal women their bone status was determined mainly by the length of the period after menopause (for trabecular BMC F=5,92; p.=0,003, cortical BMC F=10,01; p. < 0,001 and total BMC F=11,52; p. < 0,001) and the chronological age of examined women (for cortical BMC F=4,73; p.=0,003 and total BMC F=5,42; p.=0,001).

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s46.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s8.

L22
Gęstość mineralna kości (BMD) i parametry przebudowy kostnej a stężenie DHEAS i wartości BMI i WHR u pomenopauzalnych kobiet
Diana Jędrzejuk, Marek Bolanowski, Anna Bohdanowicz-Pawlak, Andrzej Milewicz
Klinika Endokrynologii i Diabetologii Akademii Medycznej we Wrocławiu, Wybrzeże L. Pasteura 4, 50-367 Wrocław

Wydaje się, że obniżenie gęstości kości związane z menopauzą może występować w mniejszym stopniu u kobiet otyłych lub z wysokim stężeniem siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEAS). Celem pracy było zbadanie zależności pomiędzy BMD kości udowej i parametrami przebudowy kostnej a stężeniem DHEAS, wartościami BMI i WHR u kobiet pomenopauzalnuch. Materiał stanowiło 120 niepalących pomenopauzalnych zdrowych kobiet w wieku 55.95+/-7.06 lat, BMI-27.79+/-4.38kg/m2, WHR-0.82+/-0.067. U każdej z nich przeprowadzone zostały następujące badania: BMD kości udowej (DPX (+), Lunar USA), stężenie osteokalcyny, DHEAS (RIA) i fosfatazy zasadowej (ELISA). Analizując wyniki okazało się, że istnieje statystycznie istotna korelacja między BMD a BMI (r=0.53, p=0,0001), WHR (r=0.21; p=0.0025) i DHEAS (r = 0.21; p= 0.0026). Dzieląc całą grupę na kobiety z BMI < i > 27 kg/m2, (n=56 vs 64) ujawniliśmy > BMD u kobiet z > BMI (p=0,00001). Dzieląc grupę na kobiety o WHR < i > 0,8 (n=53 vs 67) wykazaliśmy > wartości BMD (p = 0,04) i < stężenie osteokalcyny (p = 0.009) u kobiet z > wartościami WHR. Dzieląc całą grupę kobiet na dwie grupy o < i > 1000ng/ml stężeniu DHEAS (n=64 vs 56) nie uzyskaliśmy znaczących statystycznie różnic. Wnioski: Wyższe wartości BMD w zakresie kości udowej u kobiet pomenopauzalnych są ściśle związane z wyższymi wartościami BMI i dystrybucją tkanki tłuszczowej (WHR). Wydaje się, że stężenie endogennego DHEAS nie ma istotnego wpływu na wartości BMD u pomenopauzalnych kobiet.

L22
BONE MINERAL DENSITY (BMD), BONE METABOLISM PARAMETERS AND THE LEVELS OF DHEAS, BMI AND WHR IN POSTMENOPAUSAL WOMEN
Diana Jedrzejuk, Marek Bolanowski, Anna Bohdanowicz-Pawlak, Andrzej Milewicz,
Dept. of Endocrinology and Diabetology, Medical University of Wroclaw, Poland

It seems that the decreasing of BMD connected with menopause do not occur in obese women or with the high level of DHEAS. The aim of the study was to find the connection between BMD in the femoral neck, bone mineral parameters and the levels of DHEAS, BMI and WHR in postmenopausal women. 120 non¬smoking, healthy postmenopausal women (age 55.95+/-7.06 yrs, BMI-27.79+/-4.38 kg/m2, WHR-0.82+/-0.067) were examined. BMD in femoral neck was measured using DEXA method (DPX +, LUNAR, USA) and the levels of osteocalcin, DHEAS by the RIA method, and alkaline phosphatase using the Elisa method. We found statistically significant correlations between BMD and BMI (r = 0.53; p = 0.0001), WHR (r = 0.21; p = 0.0025) i DHEAS (r = 0.21; p = 0.0026). The total group was divided into two groups with BMI < and > 27 kg/m2 (n=56 vs 64) we found a statistically significant higher BMD in women with higher BMI (p = 0,00001). There were no differences in bone metabolism parameters. The total group was divided into two groups with WHR < and> 0.8 (53 vs 67) we found a statistically significant higher BMD (p = 0,04) and lower levels of osteocalcin (p = 0.009) in women with a higher WHR. The total group was divided into two groups with DHEAS < and> 1000 ng/ml (n = 64 vs 56) we found no statistically significant differences. Conclusions: The higher level of BMD in the femoral neck in postmenopausal women is strongly connected with a higher BMI and fat distribution (WHR). The level of endogeous DHEAS seems to be without influence on BMD in postmenopau-sal women.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s47.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s7-8.

L23
Gęstość kości u młodych kobiet z zaburzeniami miesiączkowania
Alina Warenik-Szymankiewicz, Marzena Maciejewska, Radosław Słopień
Katedra i Klinika Endokrynologii Ginekologicznej AM w Poznaniu Ul. Polna 33, 60-535 Poznań

Istotnym czynnikiem determinującym masę i gęstość kości w wieku dorosłym jest prawidłowo przebiegający proces wzrostu kości w okresie dzieciństwa i pokwitania. Proces ten jest zależny do wielu czynników hormonalnych, głównie hormonu wzrostu i hormonów płciowych.
Badaniami objęto 120 młodych kobiet w wieku od 16 do 25 roku życia, przyjętych do Kliniki Endokrynologii Ginekologicznej AM w Poznaniu z powodu wtórnego braku miesiączki. Każdorazowo oceniano: czas trwania wtórnego braku miesiączki, BMI, stężenie 17-beta estradiolu (E2) i testosteronu oraz gęstość kości na podstawie badania densytometrycznego: absorpcjometrii podwójnej rentgenowskiej (DEXA) aparatem Lunar DPX, obejmującego odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa oraz kość krzyżową.
Średnia wieku badanych kobiet wynosi 19,6 lat. W grupie badanych z wtórnym brakiem miesiączki trwającym od 3 do 12 miesięcy Z-score:
-1,33 stężenie estradiolu: 0,026 ng/ml; testosteronu 0,29 ng/ml. W grupie z wtórnym brakiem miesiączki od trwającym od 12 do 24 miesięcy:
Z-score -1,32; E2 0,025 ng/ml i T 0,21 ng/ml. W grupie z wtórnym brakiem miesiączki trwającym powyżej 24 miesięcy: Z-score: -1,12; E2 0,024; T 0,19 ng/ml. W każdej z badanych grup uzyskano istotne statystycznie zależności między masą ciała wyrażona współczynnikiem BMI, a wartością odchylenia standardowego Z-score (p<0,01) oraz stężeniem estradiolu w surowicy a Z-score (p<0,01).
Należy także zwrócić uwagę na fakt iż wśród badanych kobiet w pojedynczych przypadkach wartości Z-score wynosiły poniżej -2,5 (min.: -5,11.) co świadczy o osteoporozie.

L23
BONE MASS DENSITY IN YOUNG WOMEN WITH MENSTRUAL DISORDERS
Alina Warenik-Szymankiewicz, Marzena Maciejewska, Radosllaw Slopien,
Department of Gynecological Endocrinology University of Medical Sciences of Poznan Ul. Polna 33, 60-535 Poznan, Poland

The physiologically normal bone growth process during child¬hood and puberty is very important in determining of bone mass and bone density in adults. This process is dependent on several hormonal factors like growth hormone and sex steroid levels.
We studied 120 young women aged 16-25 years, who applied to Department of Gynecological Endocrinology University of Medical Sciences of Poznan because of secondary amenorrhea. We evaluated: the length of secondary amenorrhea, body mass index (BMI), 17p-estradiol, serum testosterone level and bone mineral density in the lumbar vertebrae with the use of Dual-Energy X-ray Absorptiometry (DEXA – Lunar DPX).
The mean age of the studied women was 19,6 years. In the group of women with secondary amenorrhea lasting 3-12 months we obtained the following results: Z-score: -1,33, 17p-estradiol serum level: 0,026 ng/ml; serum testosterone level: 0,29 ng/ml. In the group of women with secondary amenorrhea lasting 12-24 months: Z-score: -1,32; 17p-estradiol: 0,025 ng/ml and testoster¬one: 0,21 ng/ml. In the group of women with secondary amenorrhea lasting longer than 24 months: Z-score: -1,12; 17p-estradiol: 0,024; testosterone: 0,19 ng/ml. In each group we found a statistically relevant correlation between BMI and Z-score (p < 0,01) and between serum 17p-estradiol level and Z-score (p < 0,01).
We also noticed that in several cases the Z-score value was lower than -2,5 (minimum: -5,11).

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s48-49.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s9.

L24
Bisfosfoniany: Postępy w mechaniźmie działania i zastosowaniu klinicznym w osteoporozie
H. Fleisch
Av. Desertes 5, CH-1009 Pully, Szwajcaria

Wprowadzenie Bisfosfoniany są dzisiaj główną grupą leków stosowanych w chorobach metabolicznych kości. Osiem z nich jest powszechnie dostępnych w leczeniu chorób kości. Głównie choroby Pageta, nowotworów kości i osteoporozy.
Mechanizm działania Dokonano ostatnio dużego postępu w zrozumieniu mechanizmu działania bisfosfonianów. Mianowicie, odkryto, że działają one prawdopodobnie na resorpcję kości w dwóch różnych mechanizmach. Połączenia nie zawierające w składzie azotu takie jak etydronian, klodronian, tiludronian są wbudowane w łańcuch fosforanowy składników zawierających ATP, co uniemożliwia ich hydrolizę. Nowe wiązania P-C-P zawierające analogi ATP hamują funkcję osteoklastów jak również prowadzą do apoptozy i śmierci osteoklastycznej. Z drugiej strony wykazano, że bisfosfoniany zawierające azot, które są obecnie najszerzej stosowaną grupą, hamują szlak mawelonianowy przez zahamowanie syntetazty pirofosforanu farensylu. Prowadzi to do zmniejszonego tworzenia się lipidów isoprenoidowych takich jak farensylo i geranylogeranylopirofosforanu.. Wymagane są one do posttranslacyjnej prenylacji białek (przenoszenia łańcuchów kwasów tłuszczowych), łącznie z białkami wiążącymi GTP Ras, Rho, Rac i Rab, które są ważne dla wielu funkcji komórki. Zaburzenia ich aktywności będą powodowały serię zmian prowadzących do zmniejszenia aktywności, prawdopodobnie główny efekt, i wcześniejszej apoptozy kilku typów komórek, włączając osteoklasty. Brak geranylogeranylopirofosforanu w osteoklastach wydaje się być odpowiedzialny za ten efekt. Godnym rozważenia jest fakt, że gdy badano różne bisfosfoniany o różnej sile hamowania resorpcji kości, efekt na szlak mawelonianowy korespondował całkiem dobrze z efektem na resorpcję kości. Nie mówiono o tym przy wcześniej postulowanym mechanizmie.
Zastosowanie kliniczne w osteoporozie Bisfosfoniany są coraz powszechniej stosowane do leczenia i prewencji osteoporozy. Poprzez swoje działanie hamujące resorpcję kości zmniejszają one obrót kostny i zmniejszają lub całkowicie zapobiegają utracie masy kostnej w tej chorobie. Obrazowane jest to przez pomiar zmian BMD. Czasami BMD jest nawet podniesione, co nie jest spowodowane przyrostem tkanki kostnej, ale jak ostatnio wykazano zwiększeniem mineralizacji w następstwie zmniejszenia obrotu kostnego. Działanie na BMD, jak wykazano w ostatnich latach, obecne jest w różnych typach osteoporozy,u starszych pacjentów w tym mężczyzn. Zmniejszenie częstości złamań o koło połowę zostało wykazane dla alendronianu i risedronianu u dorosłych. Interesujące jest, że dzieci z osteogenesis imperfecta również dobrze odpowiadają na te leki w odniesieniu do częstości złamań.
Działania uboczne Bisfosfoniany są bardzo dobrze tolerowane. Dolegliwości z górnego odcinka przewodu pokarmowego są najczęstszą skargą i pojawiają się najczęściej przy bisfosfonianach zawierających azot. Wykazano, że dolegliwości są rzadsze, jeśli alendronian podawany jest doustnie raz w tygodniu w dawce 70 mg, zamiast 10 mg raz dziennie. Ponieważ ten sposób dawkowania jest również wygodny dla pacjenta, wkrótce stanie się najchętniej stosowanym sposobem przyjmowania bisfosfonianów w osteoporozie.

L24
BISPHOSPHONATES: NEW DEVELOPMENTS IN THE MECHANISMS OF ACTION AND THE CLINICAL USE IN OSTEOPOROSIS
H. Fleisch,
Av. Desertes 5, CH-1009 Pully, Switzerland

Introduction: Bisphosphonates are today the main class of drugs used in metabolic bone disease. Eight are commercially available for various bone diseases, especially Paget’s disease, tumor bone disease, and osteoporosis.
Mechanisms of action: Great progress has been made recently in the understanding of the mechanism of action of the bispho-sphonates. Thus, it was found that they probably act on bone resorption through two main mechanisms.
The compounds without a nitrogen such as etidronate, clodronate and tiludronate are incorporated into the phosphate chain of ATP-containing compounds, so that they become nonhydrolyzable. The new P-C-P containing ATP analogs inhibit osteoclast function and may also lead to apoptosis and osteoclastic death.
On the other hand nitrogen containing bisphosphonates, which make the largest number of those used clinically today, were found to inhibit the mevalonate pathway by inhibiting farnesyl pyrophosphate synthase. This leads to a decreased formation of isoprenoid lipids such as farnesyl- and geranylgeranylpyropho-sphates. These are required for the post-translational prenylation (transfer of fatty acid chains) of proteins, including the GTP-binding proteins Ras, Rho, Rac, and Rab, which are important for many cell functions. Disruption of their activity will induce a series of changes leading to decreased activity, probably the main effect, and to earlier apoptosis in several cell types, including osteoclasts. In osteoclasts the lack of geranylgeranylpyropho-sphate appears to be responsible for the effects. Of considerable interest is the fact that when various bisphosphonates of various potency to inhibit bone resorption were investigated, their effect on the mevalonate pathway corresponded now quite well to that of their inhibitory effect on bone resorption. This was not the case with previous postulated mechanisms.
Clinical use in osteoporosis: Bisphosphonates are today increasingly used for the treatment and prevention of osteoporo¬sis. Due to their inhibitory effect on bone resorption they decrease bone turnover and decrease or prevent completely the loss of bone in this disease. This is visualized by measuring the evolution of BMD. Sometimes BMD is even increased, which is not necessarily due to more bone, but as recently shown, to an increase in mineralization following the decrease in bone turnover.
The effect on BMD, as demonstrated in recent years, is present in various types of osteoporosis, in elderly patients, as well as in males. An decrease in fracture rate by about one half has now been demonstrated both with alendronate and risedronate in adults. Of great interest is that children with osteogenesis imperfecta also respond positively to these compounds with respect to fracture rate.
Adverse events: Bisphosphonates are very well tolerated. Upper gastrointestinal disturbances are the most common complaint and occur especially with the bisphosphonates containing a nitrogen. It has recently been shown that these disturbances are less frequent when alendronate is given orally once weekly at a dose of 70 mg, instead of 10 mg daily. Since this regimen is also more convenient for the patient, it will become soon the preferred mode of administration of bisphosphonates in osteoporosis.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s49-50.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s9.

L25
Postawy stosowania bisfosfonianów w Klinice Ludzkiej
Roman S. Lorenc
Zakład Biochemii i Medycyny Doświadczalnej IP CZD Warszawa

Punkty uchwytu oddziaływania BP na tkankę kostną dotyczącą ich wpływu na metabolizm i funkcję osteoklasta aż do uruchomienia procesów ich apoptozy. Działania te znajdują swoje odbicie w obniżeniu wartości metabolizmu kostnego, wyższym stopniu mineralizacji w przestrzeniach remodelacyjnych i w efekcie podwyższeniu pułapu omawianej masy kostnej. Badania eksperymentalne z użyciem bisfosfonianów ujawniły, że wyższej mineralizacji kości odpowiadają także podwyższone wartości jej odporności mechanicznej.
Spostrzeżenia te stały się podstawą dokumentacji badań klinicznych w których zastosowaniu bisfosfonianów w różnych przedziałach wiekowych i u obu płci towarzyszyło znamienne obniżenie ryzyka złamań we wszystkich lokalizacjach kośćca.
W ciągu kilku ostatnich lat znacząco wzrosła liczba nowo dostępnych bisfosfonianów weryfikowanych aktualnie w trakcie badań klinicznych. Wśród spektrum zastosowania zarejestrowanych i stosowanych bisfosfonianów na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza próby optymalizacji protokołu ich podawania (stosowanie raz w tygodniu, podawanie naprzemienne lub też dożylne) oraz rosnące spektrum potencjalnych zastosowań zwłaszcza u dzieci z osteogenesis imperfecta oraz mężczyzn).

L25
RATIONALE FOR THE USE OF BISPHOSPHONATES IN THE 'HUMAN CLINIC’
Roman S. Lorenc,
Department of Biochemistry and Experimental Medicine, The Children’s Memorial Health Institute, Al. Dzieci Polskich 20, 04-736 Warszawa-Miedzylesie, Poland

The target points for bisphosphonates in the bone tissue relate to its influence on the metabolism and the function of osteoclasts including the process of apoptosis. These effects lead to the reduction of bone metabolism, increased mineralization in the remodeling spaces and in effect to the increase of the target level for bone mass. Experimental studies with bisphosphonates revealed that higher mineralization of the bone correlates to its higher mechanical resistance. These observations are the rationale for the documentation of clinical studies that showed a significant decrease of fracture risk in many parts of the skeleton after bisphophonate administration in populations with different age and sex characteristics. In the last several years the number of newly available bisphosphonates increased signifi¬cantly. These drugs are at present the objects of clinical studies. In the spectrum of use of registered and available bispho-sphonates the attempts to optimize its administration are of particular importance (once weekly dosing, interchangeable dosing, intravenous administration). The broader spectrum of indications especially in children with osteogenesis imperfecta and in men is also interesting.

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s50-51.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s9-10.

L26
Metody leczenia przeciwresorpcyjnego; czy są między nimi różnice?
W.P. Olszynski
University of Saskatchewan, Saskatoon Osteoporosis Centre

Leki zaakceptowane w osteoporozie
Do profilaktyki : bisfosfoniany (etydronian, alendronian, risedronian), estrogeny, SERM- raloksyfen.
Do leczenia : bisfosfoniany (etydronian, alendronian,, risedronian), raloksyfen, kalcytonina. Estrogeny : wczesny wzrost BMD, trwały efekt nie potwierdzony, badania dotyczące złamań ograniczają się do jednego randomizowanego badania klinicznego (Luffkin, 1992 z bardzo małą liczbą pacjentów), przeważają dane z obserwacji. Leki z grupy SERM : Raloksyfen : wczesny wzrost BMD, wczesna redukcja markerów obrotu kostnego, wczesna redukcja objawowych złamań kręgów i trwały wpływ na złamania radiologiczne kręgów, brak wpływu na złamania pozakręgowe. Kalcytonina : Mały wpływ na BMD lub markery obrotu kostnego, wczesne działanie w kierunku zmniejszenia ilości złamań kręgów, brak wpływu na złamania pozakręgowe. Bisfosfoniany- większość dostępnych danych dotyczy bisfosfonianów III generacji, jak alendronian i risedronian. Alendronian :wczesny wzrost BMD i redukcja markerów obrotu kostnego, stały lub zwiększony przyrost BMD i redukcja markerów obrotu kostnego ponad 8 lat, wczesna redukcja objawowych złamań kręgosłupa (1 rok), złamań szyjki kości udowej i wszystkich złamań (1,5 roku), trwała redukcja morfometrycznych złamań kręgów i złamań szyjki kości udowej ponad 4 lata. Dawka 70 mg raz w tygodniu po dwóch latach wykazuje takie samo działanie na BMD jak 10 mg dziennie, z korzystnym działaniem na tolerancję i bezpieczeństwo. Risedronian: wczesny efekt na BMD i markery obrotu kostnego, stały lub zwiększony przyrost BMD ponad 3 lata, wczesny wpływ na morfometryczne złamania kręgów (1 rok), trwały wpływ na morfometryczne złamania kręgów i złamania pozakręgowe przez 3 lata, dawka raz w tygodniu jeszcze niedostępna.
Wczesny i trwały efekt metod leczenia przeciwresorpcyjnego w zależności od dowodów naukowych: bisfosfoniany (III generacja), SERM- raloksyfen, kalcytonina, estrogeny.

L26
ANTIRESORPTIVE THERAPIES: ARE THEY DIFFERENT?
Wojciech P. Olszynski,
Professor of Medicine University of Saskatchewan, Director, Saskatoon Osteoporosis Centre

Summary of presentation: Approved agents for osteoporosis
For prevention: Bisphosphonates (Etidronate, Alendronate, Risedronate), Estrogen, SERM – Raloxifene
For treatment: Bisphosphonates (Etidronate, Alendronate, Risedronate) Raloxifene, Calcitonin
Estrogen: early increase in BMD, sustained effect not documented. Fracture trials limited to one RCT (Luffkin,1992 with very small numbers), mostly observational data
SERMs- Raloxifene: early increase in BMD, early reduction in bone turnover markers, early reduction in clinical vertebral fractures and sustained effect in radiographic vertebral fractures, no effect on nonvertebral fractures
Calcitonin: Little effect on BMD or bone turnover markers,early trend toward reduction in vertebral fracture, no effect on nonvertebral fractures. Bisphosponates – most data available on III generation bisphosphonates like alendronate and risedro-nate. Alendronate: early increase in BMD and reduction of bone turnover markers, sustained or increased gains in BMD and reduction of bone turnover markers over 8 years, early reduction in clinical spine fractures (1 year), hip fracture and all fractures (1.5 year), sustained reduction in morphometric vertebral fractures and hip fractures over 4 years.
Once a week 70 mg dose after 2 years is giving results in BMD identical to 10 mg daily dose, with positive effect on tolerability and safety.
Risedronate: early effect on BMD and bone turnover markers, sustained or increased gains in BMD over 3 years, early effect on morphometric vertebral fractures (1 year), sustained effect on morphometric vertebral and nonvertebral fractures through 3 years, weekly dose not available yet. Early and sustained effect of antiresorptive therapies according to the level of evidence: BISPHOSPHONATES (III generation), SERM- RALOXIFENE, Calcitonin, Estrogen

XI Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy
V Krakowskie Sympozjum Osteoporozy
Kraków 27-29.09.2001

Streszczenia:
wersja polska
Materiały kongresowe: STRESZCZENIA, s51-52.
Druk: Drukarnia Skinder, ISBN – 83-904008-5-5

wersja angielska
Osteoporosis International 2001; vol. 12 (Suppl 1), s10.

L27
Efekty leczenia alendronianem sodu mężczyzn z osteoporozą pierwotną
Elżbieta Skowrońska-Jóźwiak, Krzysztof Zasada, Andrzej Lewiński
Regionalny Ośrodek Menopauzy i Osteoporozy, Szpital Kliniczny nr 3,
Zakład Tyreologii Akademii Medycznej w Łodzi 90-245 Łódź, Wierzbowa 38

Leczenie osteoporozy u mężczyzn pozostaje przedmiotem wielu kontrowersji, ponieważ większość leków dostępnych w leczeniu tej choroby posiada rejestrację wyłącznie dla kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Celem pracy była ocena tolerancji alendronianu sodowego i jego wpływu na zmianę mineralnej gęstości kostnej (BMD) u mężczyzn z rozpoznaną osteoporozą pierwotną.

Pacjenci i metody: Do badania włączono 36 mężczyzn w średnim wieku 71,5 lat z osteoporozą pierwotną, rozpoznaną na podstawie wyniku badania densytometrycznego szyjki kości udowej (techniką DEXA-DPX, Lunar), zgodnie ze wskazaniami WHO. U 7 mężczyzn w wywiadzie występowały złamania. Pacjentów podzielono na 2 grupy. Pacjenci z Grupy I (n=16) przyjmowali alendronian sodowy (w dawce 10 mg dziennie), sole wapnia (calcium carbonicum 1000 mg w przeliczeniu na wapń elementarny) oraz witaminę D3 (cholekalcyferol 1000j. dziennie). Pacjenci z Grupy II przyjmowali jedynie preparaty wapnia i witaminę D3 w dawkach analogicznych jak w Grupie I. Po 12 miesiącach terapii powtórzono badanie densytometryczne oceniając zmianę w BMD.

Wyniki: W Grupie I zaobserwowano zwiększenie BMD o 0.03 g/cm2 (p <0.05) pomiędzy pierwszym, a drugim badaniem densytometrycznym. W Grupie II zanotowano obniżenie wartości BMD o 0.01 g/cm2, różnica ta nie przekroczyła progu znamienności statystycznej. U żadnego z pacjentów nie doszło do nowych złamań. Tolerancja leczenia była dobra w obu badanych grupach.

Wniosek: Leczenie alendronianem sodowym zwiększa BMD u mężczyzn z osteoporozą pierwotną.

L27
EFFECTS OF TREATMENT WITH SODIUM ALENDRONATE IN MEN WITH PRIMARY OSTEOPOROSIS
Elzbieta Skowronska-Jozwiak, Krzysztof Zasada, Andrzej Lewinski,
Regional Centre of Menopause and Osteoporosis, Clinical Hospital No 3,
Department of Thyroidology, Medical University of Lodz, 90-245 Lodz, Wierzbowa 38, Poland

Therapeutic management of osteoporosis in men raises a number of controversies, for the majority of available pharmacological agents, used in the treatment of osteoporosis, have been registered, taking into account post-menopausal women only.
The goal of the study was an evaluation of the effects, resulting from an administration of sodium alendronate in men with primary osteoporosis, as well as an assessment of the tolerance to that drug.
Patients and methods: Thirty six (36) men with primary osteoporosis, diagnosed by densitometry (DEXA-DPX, Lunar) of the femoral bone neck according to WHO criteria, were included into the study; the mean age of the patients was 71.5 yrs with seven (7) patients revealing a previous history of fractures. All patients were divided into two groups. The patients of Group I were administered sodium alendronate (in a dose of 10 mg/day), calcium (calcium carbonicum, 1000 mg; as converted into elementary calcium), and vitamin D3 (cholecalciferol in doses of 1000 U/day) supplements. The patients of Group II received calcium and vitamin D3 supplements only, administered in doses analogous to those in Group I. Following twelve (12) months ofthe therapy, densitometric examination was repeated, in order to evaluate BMD changes.
Results: In Group I, BMD increased by 0.03 g/cm2 (p<0.05) between the first and the second densitometric evaluation, while decreasing by 0.01 g/cm2 in Group II, however, the threshold of statistical significance was not attained in the latter case. No new fractures occurred in any of the studied patients, the tolerance of the applied treatment being fairly good in both groups.
Conclusion: Sodium alendronate, when applied to men with primary osteoporosis, increases BMD.