STARZENIE SIĘ UKŁADU RUCHU KOBIET W BADANIACH IZOKINETYCZNYCH I DENSYTOMETRYCZNYCH

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s125-126.

P07
STARZENIE SIĘ UKŁADU RUCHU KOBIET W BADANIACH IZOKINETYCZNYCH I DENSYTOMETRYCZNYCH

Bolanowski M.,1 Skrzek A.2
1 Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, A.M. we Wrocławiu, ul. Pasteura 4, 50-367 Wrocław
2 Wydział Fizjoterapii, A.W.F. Wrocław

Słowa kluczowe: układ ruchu, badania izokinetyczne, densytometria, starzenie się

Starzenie się jest kompleksowym procesem cechującym się własną specyfiką i dynamiką. Obniżona wytrzymałość kości łącznie ze zmniejszoną wydolnością fizyczną i upadkami są najczęstszymi przyczynami złamań osteoporotycznych w starszej populacji. Celem badania była analiza procesu starzenia się układu ruchu przez badania izokinetyczne w powiązaniu z oceną densytometryczną.
Badanie przeprowadzono wśród 288 kobiet podzielonych na 4 grupy wiekowe (40-49, 50-59, 60-69, 70-79 lat). Badanie izokinetyczne polegało na ocenie zginaczy oraz prostowników grzbietu i kolan. Badano szybkości kątowe dla zginaczy i prostowników grzbietu 90º/s i 120º/s, a dla mięśni kolan 60º/s i 180º/s. Gęstość kości bliższej nasady uda oceniano metodą DXA.
Stwierdzono zmniejszenie parametrów siły mięśniowej (szczytowy moment siły, całkowita praca, średnia moc, maksymalny przeciętny moment szczytowy) oraz wydłużenie czasu osiągnięcia szczytowego momentu w poszczególnych grupach wiekowych odzwierciedlające pogorszenie wydolności mięśniowej zależnej od wieku. Ponadto stwierdzono zależności parametrów siłowo-prędkościowych mięśni kolan i grzbietu z wynikami badań densytometrycznych. Dodatnie korelacje obserwowano między parametrami siłowymi a BMD, zaś ujemne między parametrami prędkościowymi a BMD.
Potwierdzono zależne od starzenia się pogorszenie parametrów siłowo-prędkościowych mięśni kolan i grzbietu u starszych kobiet. Wraz z wiekiem obniżały się parametry siłowe a wzrastały prędkościowe. Większe pogorszenie czynnościowe występowało w grupie zginaczy niż prostowników, szczególnie stawów kolanowych. Równocześnie obserwowano stopniowe obniżanie się z wiekiem wartości BMD bliższej nasady uda wykazujące zależność z badanymi parametrami siłowo-prędkościowymi.

P07
THE AGEING PROCESS OF MOTION ORGAN IN WOMEN ASSESSED BY ISOKINETIC AND DENSITOMETRIC STUDIES

Bolanowski M.1, Skrzek A.2
1 Department of Endocrinology, Diabetology and Isotope Therapy, Wrocław Medical University, Pasteura 4, 50-367 Wrocław, Poland
2 Department of Physiotherapy, Wrocław University of Physical Education, Wrocław, Poland

Keywords: motion organ, isokinetic studies, densitometry, aging

Human aging is a complex process with its own specifics and dynamics. The decreased bone strength together with impaired physical efficiency followed by falls are the most important causes of osteoporotic fractures in the elderly population. The aims of the study were: the analysis of the aging process in the human active motion organ by isokinetic studies, description of the involution process in bones by densitometry and searching for the possible relations between them.
The study was carried out in 288 women divided into 4 age groups (40-49, 50-59, 60-69, 70-79 years). Isokinetic studies: the tests of spinal and knee extensors and flexors were carried out. The following angular velocities in concentric strength tests were assessed: for the spinal muscles: extension and flexion at angular velocities of 90º/s and 120º/s, and for the knee muscles: extension and flexion at angular velocities of 60º/s and 180º/s. Bone mineral density was measured in the proximal femur by DXA.
We observed the decline in the values of strength parameters studied (peak torque, total work, average power, maximal average peak torque) and the increase of the time to reach peak torque in particular groups of age reflect the worsening muscular work opportunities according to age. Moreover, numerous statistically significant correlations between strength-velocity parameters of spinal and knee muscles and densitometric results were shown. There were positive correlations between strength parameters and BMD, and negative ones between velocity parameters and BMD studied.
We documented the aging-related worsening of strength-velocity parameters of knee and spinal muscles in older women. Strength parameters decrease, and velocity ones increase with aging. The greater deterioration of the function was observed in flexors than in the extensors, especially in the knees. The parallel observation was gradual decrease in proximal femur BMD showing statistically significant correlations with strength-velocity parameters studied.

WIEDZA NA TEMAT OSTEOPOROZY U KOBIET ORAZ JEJ ZWIĄZKI Z WYNIKAMI BADAŃ DENSYTOMETRYCZNYCH

P22
WIEDZA NA TEMAT OSTEOPOROZY U KOBIET ORAZ JEJ ZWIĄZKI Z WYNIKAMI BADAŃ DENSYTOMETRYCZNYCH

Pluskiewicz W.1, Grodzki A.2, Drozdzowska B.3

1 Zakład Chorób Metabolicznych Kości ŚlAM, 41-800 Zabrze, ul. 3 Maja 13/15
2 Krajowe Centrum Osteoporozy, Warszawa
3 Katedra Patomorfologii w Zabrzu ŚlAM

Słowa kluczowe: wiedza, osteoporoza, densytometria, profilaktyka

Celem pracy była ocena wiedzy u 859 kobiet (wiek od 18 do 88 lat) na temat osteoporozy, czas jej posiadania oraz źródło, wpływ na jej poziom wieku i wykształcenia ankietowanych oraz jej związki ze stosowaniem profilaktyki (dieta i aktywność fizyczna) oraz gęstością mineralną kości (BMD).
Metody
Kwestionariusz ankiety zawierał pytania oceniające wiedzę, źródło i czas jej posiadania oraz jej wpływ na podejmowanie działań prewencyjnych. Kryteriami wykluczenia było przeprowadzone w przeszłości badanie densytometryczne, prowadzone aktualnie lub w przeszłości leczenie osteoporozy, przebyte złamanie osteoporotyczne, obecność chorób lub stosowanie leków mogących mieć wpływ na metabolizm tkanki kostnej. Każda ankietowana została poddana badaniu BMD kręgosłupa i/lub szyjki kości udowej lub przedramienia.
Analiza statystyczna została przeprowadzona w całej grupie ankietowanych osób i w podgrupach dla kobiet z wykształceniem podstawowym plus zawodowym oraz średnim plus wyższym. Przeprowadzono również analizę dla grup wiekowych: poniżej 55 r. ż. i powyżej 55 r. ż. Bardzo dobrze na zadawane pytania odpowiedziały 194 (22,5%) kobiety, dobrze – 288 (33,5%), dostatecznie – 255 (29,6%), źle – 122 (14,4%). Oceniono, że kobiety dysponują dobrą wiedzą na temat osteoporozy (średnia ilość prawidłowych odpowiedzi 7,27 +/-1,73). Kobiety lepiej wykształcone posiadały lepszą wiedzę (średnia ilość prawidłowych odpowiedzi u kobiet z wykształceniem średnim i wyższym 7,93, a u kobiet z wykształceniem podstawowym i zawodowym 6,39). Kobiety młodsze, do 55 r.ż posiadały lepszą wiedzę niż kobiety starsze, powyżej 55 r.ż. (odpowiednio 7,71 i 7,0 prawidłowych odpowiedzi).
Od lekarza czerpało wiedzę 22,8% ankietowanych, od znajomych i rodziny – 24,0%, a za pośrednictwem mediów wiedzę o osteoporozie uzyskało 53,2%. Dzięki nabytej wiedzy 63,7% osób zmieniło zwyczaje żywieniowe, a 44,5% osób zmodyfikowało aktywność fizyczną. Nie dłużej niż rok posiadało aktualną wiedzę 15,5% ankietowanych, 35,5% 1-3 lat, a 49,0% powyżej 3 lat.
Wykazano oczekiwany wpływ posiadanej wiedzy na zmiany w diecie (Chi-kwadrat=74,5, df=3, p<0,00001), natomiast pozytywny wpływ posiadanej wiedzy na zmiany aktywności fizycznej wykazano tylko u 44,5% badanych (Chi-kwadrat=44,3, df=3, p<0,00001). Nie wykazano oczekiwanego trendu poprawy wartości BMD wyrażanych wartościami Z-score wraz ze zwiększaniem się wiedzy. Wartości Z-score dla kręgosłupa i przedramienia nie różniły się w zależności od źródła informacji, natomiast pewne różnice zanotowano dla Z-core szyjki kości udowej. Generalnie, wartości Z-score nie różniły się w zależności od zmian diety i zmian aktywności fizycznej.
Średnia wartość BMD kręgosłupa wyniosła 1,019 +/-0,18 g/cm2 (T-score –1,47+/-1,47, Z-score –0,42+/-1,32). Średnia wartość BMD szyjki kości udowej wyniosła 0,825+/-0,14 g/cm2, (T-score -1,28+/-1,13, Z-score –0,07+/-0,92). Średnia wartość BMD przedramienia wyniosła 0,345 +/-0,06 g/cm2,(T-score –2,4+/-0,96, Z-score –1,25+/- 0,93).
Wniosek
Mimo wykazania dobrego poziomu wiedzy na temat osteoporozy wyjściowa hipoteza badawcza zakładająca, że wyższy poziom wiedzy powinien pozytywnie przekładać się na zwiększenie gęstości mineralnej kości, nie została potwierdzona.

P22
KNOWLEDGE ON OSTEOPOROSIS IN POLISH WOMEN AND ITS ASSOCIATIONS WITH DENSITOMETRIC MEASUREMENTS

Pluskiewicz W.1, Grodzki A.2, Drozdzowska B.3

1 Metabolic Bone Diseases Unit, 41-800 Zabrze, ul. 3 Maja 13/15
2 Osteoporosis Center, Warsaw, Poland
3 Dept. of Pathomorphology, Zabrze, Poland

Key words: knowledge, osteoporosis, densitometry, prevention

The aim of the study was the assessment of knowledge on osteoporosis, how long the knowledge exists, its’ source, the influence of age and level of education and its’ connections with prophylactics including calcium intake and physical activity. The relationship between knowledge and bone mineral density (BMD) measurements (spine, hip or wrist) were also evaluated.
Material
859 women completed the study at age of 18 to 88 years. The questionnaire included questions on the level of the knowledge, source and duration of the knowledge and its’ relationships with preventive procedures. The only inclusion criterion was informed consent and exclusion criteria included prior densitometric measurements, prevalent fracture and the presence of factors known to affect bone metabolism (either chronic diseases or prolonged mediation).
Statistical analysis was performed in whole group, in subgroups divided according to level of education and in females younger or older than 55 years.
Results
194 (22.5%) answered very good, 288 (33.5%) good, 255 (29.6%) moderate and 122 (14.4%) bad. Generally, the knowledge was good (mean number of correct answers 7.27 +/-1.73). Better educated females had higher number of correct answers (7.93 versus 6.93 in lower educated women). Also younger women had better results than older ones (7.71 versus 7.0 of correct answers). 22.8% women received the knowledge from doctors, 24.0% from friends and family, and 53.2% from media. 63.7% of all women have changed diet habits due to acquired knowledge, and 44.5% have declared modifications of physical activity. 15.5% women had a knowledge less than one year, 35.5% 1-3 years, and 49.0% over 3 years.
It was shown that the knowledge influenced diet changes (Chi-square test=74.5, df=3,p<0,00001), and did not physical activity (Chi-square test=44.3, df=3, p<0.00001). Increasing knowledge did not correspond with better densitometric results expressed in Z-score. Values of Z-score for spine and wrist were not influenced by the source of information and some differences were observed for hip measurements. Generally, both modification of the diet and physical activity did not change densitometric results. Also the duration of the knowledge did not change densitometric variables.
Mean value of spine BMD was 1.019+/-0.18 g/cm2, T-score –1.47+/-1.47, Z-score –0.42+/-1.32, for femoral neck BMD adequate values were: 0.825+/-0.14, -1.28+/-1.13, -0.07 +/-0.92, and for wrist BMD: 0.345+/-0.06 g/cm2, -2.4+/-0.96, -1.25+/-0.93.
Conclusion
Despite good level of the knowledge on osteoporosis preliminary hypothesis of the existence of relationship between knowledge and densitometric was not proven. It may be connected with unadequate implementation of prophylactic use of diet and/or the lack of increased of physical activity in the majority of females. In order to establish optimal prevention of osteoporosis further studies are necessary.

P19 BMD SZYJKI KOŚCI UDOWEJ I KRĘGOSŁUPA W OCENIE RYZYKA ZŁAMANIA OSTEOPOROTYCZNEGO KOŚCI

III Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XV Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 24-26.09.2009

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2009, vol 11 (Suppl. 2), s:130-131.

P19

BMD SZYJKI KOŚCI UDOWEJ I KRĘGOSŁUPA W OCENIE RYZYKA ZŁAMANIA OSTEOPOROTYCZNEGO KOŚCI

Barłowska M.¹, Król D.¹, Osieleniec J.², Trybulec B.¹, Czerwiński E.^1,2

¹ Zakład Chorób Kości i Stawów, WOZ, Coll. Med. Uniwersytetu Jagiellońskiego

² Krakowskie Centrum Medyczne, ul. Kopernika 32, 31-501 Kraków, www.kcm.pl

Słowa kluczowe: złamania, gęstość mineralna kości, ryzyko złamania, densytometria.

Wstęp: Najpoważniejszym problemem klinicznym osteoporozy są złamania. Życiowe ryzyko złamania osteoporotycznego wynosi 46,4% dla kobiet. Testem najczęściej stosowanym w ocenie ryzyka złamania jest pomiar densytometryczny. Złotym standardem diagnostyki osteoporozy jest badanie BMD metodą podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej (DXA – dual energy X- ray absorptiometry).

Cel: Celem pracy jest ocena na ile wartość badania densytometrycznego kręgosłupa lub szyjki kości udowej wskazuje na ryzyko złamania oraz czy wartość diagnostyczna tego badania w kręgosłupie jest inna niż w szyjce kości udowej.

Materiał: Spośród 80.000 rekordów elektronicznej bazy danych Krakowskiego Centrum Medycznego wybrano losowo pacjentki które miały wykonane badanie densytometryczne (DXA) kręgosłupa (S) i szyjki kości udowej (H) co najmniej pięć lat przed 31.01.2009 oraz wypełniały ankietę KCM. Grupa HS liczyła: 6773. Z grupy tej wyodrębniono 2043 osoby z uwzględnieniem kryteriów: Kobiety, badanie DXA – tylko Lunar, wiek 50 lat i więcej w I badaniu, czas obserwacji od 9-12 lat, wiek max. na 31.12.2008 – 85 lat. Po okresie obserwacji na podstawie tej samej ankiety zebrano telefonicznie dane od 501 pacjentek. Średni wiek pacjentek wynosił 61 lat (50-73 lata), SD 5,9, 95% CI, (49-73 lat).

Wyniki: Po przeprowadzeniu analizy statystycznej za pomocą regresji liniowej oraz testu Walda dla badanej populacji otrzymano następujące wyniki: Dla BMD kręgosłupa R=0,0979, natomiast dla BMD szyjki kości udowej R=0,996, jak również w przeprowadzonym teście Walda p=0,0013 dla BMD szyjki kości udowej oraz p=0,017 dla BMD kręgosłupa.

Średnie przewidywanie Walda, przy przyjętym poziomie istotności p = 0,018 wynosi 5,5957.

Wnioski: Powyższe analizy statystyczne sugerują, że w ocenie ryzyka złamania kości lepszą wartość prognostyczną ma badanie BMD szyjki kości udowej. Badanie BMD kręgosłupa nie jest tak dobrym predyktorem ryzyka złamania kości jak BMD szyjki kości udowej. Na podstawie tych wyników konieczne wydaje się być przeprowadzenie badań na większej grupie osób, z uwzględnieniem grup wiekowych która pozwoli na jednoznaczną ocenę wartości diagnostycznej badania densytometrycznego kręgosłupa i szyjki kości udowej.

P19

BMD OF THE FEMORAL NECK AND THE SPINE IN THE ASSESSMENT OF OSTEOPOROTIC FRACTURE RISK

Barłowska M.¹, Król D.¹, Osieleniec J.² , Trybulec B.¹, Czerwiński E.^1,2

Department of Bone and Joint Diseases, Jagiellonian University Medical College, Krakow, Poland

Krakowskie Centrum Medyczne, ul. Kopernika 32, 31-501 Krakow, Poland, www.kcm.pl

Key words: fractures, bone mineral density, fracture risk, densitometry.

Introduction: Fractures are the most serious clinical problem in osteoporosis. The risk of osteoporotic fracture amounts to 46.4% in women. The test most commonly used for the assessment of fracture risk is the densitometric examination. The golden standard of the diagnosis of osteoporosis is the BMD examination with dual energy X- ray absorptiometry (DXA).

Aim: The aim of the study is to evaluate how the value of the densitometric examination of the spine or femoral neck indicates fracture risk and if the diagnostic value of the examination of the spine is different than of the femoral neck.

Data: In the group of 90 000 patients who made an appointment to perform a densitometric examination in Krakowkie Centrum Medyczne since 1994, a selection was made of 2043 women aged 50 and above, who were examined on the average 11 years before (9-12 years, SD 1.01), and in 2009 were not older than 85. Between 1997 and 2000 a questionnaire was conducted with all patients, which included information about clinical risk factors of fracture and a densitometric examination of the spine and/or femoral neck with the use of the Lunar device. In 501 women from the above mentioned group a telephone questionnaire was conducted with particular attention to the incidence of a new fracture in the examined period. Using information about fractures which occurred after 11 years, we conducted analyses of the efficacy of the fracture risk prognosis based on BMD of femoral neck vs BMD of the spine.

Results: We analysed the dependency of the incidence of a new fracture from BMD of femoral neck (av. 0.83 g/cm2, SD 0.13) and BMD of the spine (av. 0.94 g/cm2, SD 0.17). Mean BMD T-score of the spine was -2.13 (-5.9 to 2.0; SD 1.43), BMD T-score of femoral neck av. -1.27 (-3.9 to 1.7: SD 1.11). The history of fracture was reported by 29.4% of patients (n=147). New fractures occurred in 20.9% of patients (n=105), including consecutive fractures in 40 patients (27.4% in the group with the history of a fracture). The number of patients with at least one fracture increased to 42% and the total number of fractures from 190 to 319. After conducting statistical analysis with the use of linear regression and Wald test for the examined population, the following results were obtained: for BMD of the spine R=0.0979, and for BMD of femoral neck R=0.996. And also in the Wald test p=0.0013 for BMD of femoral neck and p=0.017 for BMD of the spine. Mean prediction of Wald, with the accepted significance level p = 0.018 amounts to 5.5957.

Conclusions: Statistical analyses mentioned above show that in the assessment of bone fracture risk BMD examination of femoral neck has a better prognostic value than of the spine. Based on these results it seems necessary to conduct research on a greater number of people, taking into account age groups, which will allow to clarify the assessment of the diagnostic value of densitometric examination of the spine and femoral neck.

BŁĘDY W INTERPRETACJI WYNIKÓW BADAŃ DENSYTOMETRYCZNYCH U DZIECI I ICH NASTĘPSTWA DLA PACJENTÓW

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s150-151.

P26
BŁĘDY W INTERPRETACJI WYNIKÓW BADAŃ DENSYTOMETRYCZNYCH U DZIECI I ICH NASTĘPSTWA DLA PACJENTÓW

Kołłątaj W., Szewczyk L.
Klinika Endokrynologii i Neurologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Lublinie, ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin

Słowa kluczowe: dzieci, młodzież, densytometria, błędy, konsekwencje

Wstęp
Badania densytometryczne stały się nieodzownym elementem diagnostycznym wykorzystywanym w praktyce ortopedycznej i internistycznej.
Z uwagi na dane epidemiologiczne wskazujące, iż istotne problemy związane z nieprawidłową mineralizacją kości pojawiają się głównie w okresie menopauzy lub andropauzy, zdecydowana większość badań dotyczy osób w średnim lub zaawansowanym wieku.
Nadal brak nawyku (i często przekonania) wykonywania badań densytometrycznych w pediatrii. W skali naszego kraju jedynie nieliczne ośrodki pediatryczne mają możliwość wykonania oceny gęstości mineralnej tkanki kostnej u swoich pacjentów. W dysproporcji do możliwości szpitalnych oddziałów pediatrycznych i poradni przyszpitalnych pozostaje potencjał stosunkowo licznych prywatnych poradni i gabinetów oferujących możliwość odpłatnego wykonania tego typu badań.
Fakt, iż badania densytometryczne w pediatrii są dość dużą rzadkością, a tylko stosunkowo niewielka liczba lekarzy umie poprawnie zinterpretować wynik badania densytometrycznego, może stać się przyczyną poważnych błędów diagnostycznych.
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie przypadków dokumentujących tezę, iż diagnostyka densytometryczna i leczenia zaburzeń mineralizacji tkanki kostnej powinny być prowadzone przez doświadczone zespoły lekarskie.
Materiał
Materiał stanowi dokumentacja medyczna obejmująca wyniki badań dostarczone przez pacjentów skierowanych do naszego ośrodka w celu weryfikacji rozpoznania i/lub kontynuacji leczenia zaburzeń mineralizacji tkanki kostnej.
Wyniki
W niniejszej pracy przedstawiamy przykłady błędów diagnostycznych popełnionych w następstwie nieprawidłowego wykonania lub zinterpretowania wyniku badania densytometrycznego:
1. Zaniżenie wyniku Z-score u pacjenta ze znacznym opóźnieniem rozwoju fizycznego (wiek sylwetki 3 lata przy wieku metrykalnym 7 lat).
2. Zawyżenie wyniku Z-score u pacjenta z zespołem Marfana
3. Znaczne zawyżenie wyniku BMD i Z-score u pacjentki, u której gips łokciowy rzutował się na L1 i L2. 4. Zaniżenie wyniku z powodu błędnego ustalenia pozycji markerów przestrzeni międzykręgowych (markery ustawione automatyczne i nie skorygowane ręcznie).
W przypadku pierwszego i ostatniego pacjenta błąd oceny spowodował podjęcie leczenie nieistniejących zaburzeń mineralizacji. W przypadku dwóch pozostałych- znacznie opóźnienie rozpoznania i leczenia.
Wnioski
Analiza posiadanej dokumentacji medycznej pozwala na konstatację, iż głównymi źródłami błędów w interpretacji wyników badań densytometrycznych są:
1.-nieumiejętne posługiwanie się normami densytometrycznymi (przede wszystkim nieuwzględnienie konieczności skorygowania wyniku Z-score u pacjentów u których wiek biologiczny znacznie odbiega od metrykalnego)
2.-nieumiejętna ocena poprawności projekcji i wiarygodności wykonanego badania densytometrycznego.

P26
MISINTERPRETATIONS OF DENSITOMETRY FINDINGS IN CHILDREN AND THE CONSEQUENCES TO PATIENTS

Kołłątaj W., Szewczyk L.
Department of Paediatric Endocrinology and Neurology, Skubiszewski Medical University
of Lublin, ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin, Poland

Keywords: children, adolescents, bone densitometry, misdiagnosis, consequences.

Introduction
Bone densitometry has become the essential diagnostic tool used by orthopaedists and internists in their medical practices.
Because of epidemiologic data suggesting that the problems with bone mineralization come into sight mainly in grown up people, especially in the period of andropause and menopause, almost all densitometric procedures refer to rather elder people.
Densitometric investigations in paediatric practice are being proceeded rare, maybe it is a result of the lack of good medical standards.
Nowadays, in Poland, only some paediatric centres have possibilities to make good densitometric diagnoses. Of course, there are lots of commercial centres offering densitometric diagnoses, but there is the important problem which concerns the price and reliability of results of performed diagnostic procedures.
Because of the facts, the densitometric diagnoses are being performed in children rarely and only some paediatricians are able to interpret densitometric data properly, the risk of incidences of serious diagnostic mistakes should be considered.
Aim
We want to present examples of misdiagnoses to confirm the thesis, that densitometric diagnosis in children should be preformed by experienced medical teams.
Material
Our material consists of medical data brought by patients being admitted to the Department of Endocrinology because of diagnosed or suspected mineral bone content disturbances.
Results
We present some examples of such mistakes made because of improper densitometric examination or improper interpretation of densitometric results:
1. Understated Z-score value in the patent with considerable retarded physical development (anatomical and skeletal age: 3 years, calendar age: 7 years).
2. Overstated Z-score value in the patent with Marfan syndrome
3. Considerable overstated BMD and Z-score results in the girl with a plaster cast shadowing the L1 and L2 area. 4. Understated densitometric result because of improper localization of markers of scanned skeletal regions (outlines of scanning areas automatically positioned by Lunar software – auto-analysis; outlines non corrected by a physician performing bone mineral density examination)
In the cases of the first and the last mentioned patient, the mistakes caused misdiagnoses and mistreatments – attempting to cure non-existent disorders of bone mineralization. In the cases of two other patients –diagnoses and treatments were delayed.
Conclusions
The analysis of mentioned medical data suggests that the main causes of medical mistakes referring to the bone mineral density estimation results are as follows:
1.-incompetences in densitometric norm applications in paediatrics (uncritical use of Z-score data taken from patients with significant differences between biological and calendar ages)
2.-incompetences in checking the validity of densitometric examination (checking the validity of densitometric projection and localization of outlines of scanning areas).

P24 ZASTOSOWANIE METODY SZACOWANIA RYZYKA ZŁAMAŃ WG ALGORYTMU FRAX® I JEJ ZNACZENIE […]

III Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XV Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 24-26.09.2009

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2009, vol 11 (Suppl. 2), s:138-139.

P24

ZASTOSOWANIE METODY SZACOWANIA RYZYKA ZŁAMAŃ WG ALGORYTMU FRAX^® I JEJ ZNACZENIE DLA PODEJMOWANIA DECYZJI TERAPEUTYCZNYCH – Z PERSPEKTYWY WSPÓŁPRACY LEKARZA RODZINNEGO Z ENDOKRYNOLOGIEM

Ignaszak-Szczepaniak M.¹, Dytfeld J.¹, Gowin E.¹ Michalak M.², Horst–Sikorska W.¹

¹Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego, ul. Przybyszewskiego 39, 60-355 Poznań

²Katedra i Zakład Informatyki i Statystyki, Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego, ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań

Słowa kluczowe: osteoporoza, ryzyko złamania, FRAX, densytometria, próg terapeutyczny

Wstęp: Podstawowym celem leczenia osteoporozy jest ograniczenie ryzyka złamania niskoenergetycznego. Znajomość klinicznych czynników ryzyka pozwala ustalić stopień zagrożenia złamaniem już na podstawie wywiadu lekarskiego przeprowadzanego przez lekarza rodzinnego przy wykorzystaniu algorytmu FRAX^®. Uwzględnienie dodatkowo wartości BMD umożliwia ocenę FRAX^® BMD w gabinecie endokrynologa. Określenie indywidualnego ryzyka złamania (case finding) ma wpływ na moment podjęcia interwencji leczniczej w oparciu o przyjęte progi terapeutyczne.

Celem badania była analiza porównawcza przydatności klinicznej algorytmu FRAX^® w ocenie ryzyka złamania niskoenergetycznego i kwalifikacji do leczenia wśród pacjentów lekarza rodzinnego i endokrynologa.

Materiał i metody: U 520 pacjentek Poradni Lekarza Rodzinnego UM w Poznaniu w wieku 50-79 lat, u których wcześniej nie rozpoznano osteoporozy, analizowano kliniczne czynniki ryzyka złamania: wiek, BMI, wywiady w kierunku złamania niskoenergetycznego u pacjentki i rodziców, stosowanie używek lub/i steroidoterapii. Wykluczono chore z podejrzeniem wtórnych postaci osteoporozy. U kobiet z co najmniej 1 czynnikiem ryzyka oceniano ryzyko złamania wg FRAX^®, które odnoszono do progów terapeutycznych proponowanych w Polsce, odpowiednio: 10% dla 50-59rż., 15% dla 60-69 rż., 20% w 70-79rż . Kobietom, u których udokumentowano złamanie osteoporotyczne po 50rż (złamanie biodra, kręgów, typu Collesa) zalecano farmakoterapię niezależnie od wartości FRAX^®. Wszystkie pacjentki kierowano do Poradni Osteoporozy, w której wykonywano densytometrię bkku oraz szacowano FRAX^® BMD. W oparciu o FRAX^® i FRAX^® BMD porównano odsetek pacjentek kwalifikujących się do leczenia.

Wyniki: U 273 pacjentek stwierdzono obecność co najmniej 1 czynnika ryzyka. Do najczęściej występujących należały: złamanie biodra u rodziców, palenie tytoniu i wcześniejsze złamanie osteoporotyczne, które potwierdzono u 113 pacjentek. Przedział BMD w całej grupie wynosił: 0,62-0,84 g/cm2 (średnio 0,74). 10-letnie ryzyko złamań osteoporotycznych wzrastało wraz z wiekiem: od 2,3% do 39% dla FRAX^® oraz od 2,1% do 38% dla FRAX^® BMD. Średnie prawdopodobieństwo złamania obliczone wyłącznie w oparciu o czynniki ryzyka (FRAX^®) było niższe niż po uwzględnieniu BMD w 2 pierwszych kategoriach wiekowych (p<0.05). U kobiet powyżej 70. rż włączenie do obliczeń wartości BMD pozostawało bez wpływu na poziom ryzyka (p=0.52). Przy założonych progach terapeutycznych wartość FRAX^® obliczona wyłącznie na podstawie wywiadu nie kwalifikowało do leczenia żadnej pacjentki w wieku 50-69 lat oraz wskazała konieczność podjęcia terapii u 9% chorych w 8 dekadzie życia. Wykonanie densytometrii wraz z oceną FRAX^® BMD skłoniło endokrynologa do podjęcia leczenia u: 6.3% pacjentek w wieku 50-59 lat, 3.3% w wieku 60-69 lat i 17% w wieku 70-79 lat.

Wnioski: 1. Uwzględnienie wartości BMD ma zasadnicze znaczenie dla oceny 10-letniego ryzyka złamania u pacjentek poniżej 69 rż., gdyż pozwala zidentyfikować pacjentki wymagające leczenia. 2. U kobiet 70-79- letnich densytometria nie jest z reguły konieczna dla oceny 10-letnego prawdopodobieństwa złamania, jednak wykonanie badania znacznie zwiększa odsetek kobiet zakwalifikowanych do terapii.

P24

THE ROLE OF FRACTURE RISK ASSESSMENT BY FRAX^® ALGORITHM AND ITS MEANING FOR MAKING THERAPEUTIC DECISIONS IN OSTEOPOROSIS – THE PERSPECTIVE OF A FAMILY DOCTOR AND AN ENDOCRINOLOGIST COOPERATION

Ignaszak-Szczepaniak M.¹, Dytfeld J.¹, Gowin E.¹ Michalak M.², Horst–Sikorska W.¹

¹Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego, ul. Przybyszewskiego 39, 60-355 Poznań

²Katedra i Zakład Informatyki i Statystyki, Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego, ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań

Key words: osteoporosis, densitometry, fracture risk, FRAX, therapeutic threshold

Backgrounds: The goal for osteoporosis treatment is to reduce the risk of fragility fractures.

The knowledge on clinical risk factors for fractures allows to assess the possibility of fracture on the basis of medical history taking by family doctor and FRAX^® algorithm. While BMD testing makes possible to determine FRAX^® BMD by endocrinologist. The case finding strategy allows to identify women that demand therapeutic intervention.

The aim of the study was the comparative analysis of clinical value of FRAX^® algorithm in the assessment of fragility fractures and qualification to therapy in the patients of family doctor and endocrinologist.

Material and methods: 520 female patients of Family Medicine Department of Poznan University of Medical Sciences aged 50-79 years old, without diagnosis of osteoporosis, was analyzed for clinical risk factors (CRFs): age, BMI, previous fragility fracture and family history of fractures, current smoking and the use of steroids. Women suspected for secondary osteoporosis were excluded. For patients with at least 1 risk factor FRAX^® was computed and its value was referred to intervention threshold: 10%, 15% and 20% respectively for 50-59; 60-69 and 70-79 years old. When previous fracture was confirmed the therapy was introduced irrespective of FRAX^®. Every patient was referred to endocrinologist for femoral neck densitometry and FRAX^® BMD evaluation. On the basis of FRAX^® and FRAX^® BMD the percentages of women eligible for treatment were compared.

Results: In 273 patients at least 1 clinical risk factors was found. The most frequent was: maternal history of fracture, current smoking and prior low energy fractures (in 113 cases). The range for BMD was: 0.62-0.84g/cm2 (mean 0.74). 10-year probability of fracture increased with age from 2.3% to 39% for FRAX^® and from 2.1% to 38% for FRAX^® BMD. The mean risk of fractures computed on CRFs alone (FRAX) was significantly lower than after considering BMD test (FRAX^® BMD) in 50-69 year-olds (with p<0.05). In over 70 year-olds women BMD has no influence on the risk of fractures (p=0.52). For the proposed intervention thresholds, FRAX^® assessed on the basis of CRFs alone did not identified any women aged 50-69 years for treatment while 10% of 70-79 year -olds was selected for therapy. BMD testing permitted to reclassify risk and start therapy in: 6.3% of patients between the ages of 50-59 years, 3.3% of women in their 60-69; 17% of 70-79 year- olds.

Conclusions: 1. BMD test is crucial for the assessment of 10-year probability of fracture in women under 69 years olds because allows to identify women that are potentially eligible for treatment. 2. In 70-79 years old women densitometry is not always needed for the fracture risk calculation though consideration of BMD increases the number of patients qualified for therapy.

ZMIENNOŚĆ GENU DLA RECEPTORA STEROIDOWEGO A PARAMETRY BADANIA DENSYTOMETRYCZNEGO U DZIECI […]

II Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 11-13.10.2007
Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2007, vol 9 (Suppl. 2), s177-178.

P32
ZMIENNOŚĆ GENU DLA RECEPTORA STEROIDOWEGO A PARAMETRY BADANIA DENSYTOMETRYCZNEGO U DZIECI Z CHOROBAMI LIMFOPROLIFERACYJNYMI – DONIESIENIE WSTĘPNE

Jakubowska-Pietkiewicz E.1, Bulas M.2, Młynarski W.2

1 Klinika Propedeutyki Pediatrii i Chorób Metabolicznych Kości I Katedry Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, ul. Sporna 36/50, 91-738 Łódź
2 Klinika Chorób Dzieci I Katedry Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Słowa kluczowe: receptor steroidowy, densytometria, dzieci

Badania densytometryczne wykonywane są w celu oceny mineralizacji kośćca zależnej zarówno od czynników środowiskowych jak i genetycznych. Wśród nich, w etiologii wtórnej niskiej masy kostnej brany jest pod uwagę udział genu kodującego dla receptora steroidowego.
Celem pracy była analiza zależności pomiędzy polimorfizmem genu kodującego receptor steroidowy, a wynikami badań densytometrycznych u dzieci z chorobami limfoproliferacyjnymi.
Pacjenci i metody
Badania przeprowadzono u 17 dzieci w wieku od 6 do 18 lat; u 14 spośród nich rozpoznano ostrą białaczkę limfoblastyczną, a u 3-chłoniaka nieziarniczego z linii T. U wszystkich dzieci oceniono częstość występowania genotypów i alleli polimorfizmu ER22/23EK genu NR3C1 kodującego receptor steroidowy metodą PCR-RFLP (Mnl I). Wykonano także badanie densytometryczne kośćca metodą DXA w programie total body i spine oraz ultradźwiękowe kości piętowej aparatem Achilles solo plus, w którym analizowano parametry SOS, BUA oraz Stiffness. Obniżenie gęstości mineralnej szkieletu rozpoznawano przy wartościach Z-score poniżej -1.0 w badaniu densytometrycznym oraz poniżej -2.0 w ultradźwiękowym kości piętowej. Analizę statystyczną przeprowadzono testem U Manna-Whitneya.
Wyniki
Analiza genetyczna wykazała u 15/17 dzieci obecność homozygot ER a u 2/17 –heterozygot ER/EK. Na podstawie badania densytometrycznego stwierdzono obniżenie gęstości mineralnej kości u 8/17 dzieci, przy czym u 6 wartości Z-score mieściły się poniżej -1.0 a u 2 poniżej -2.0. Także u 8 dzieci wystąpiło obniżenie wartości co najmniej jednego parametru badania ultradźwiękowego. Wyniki badań densytometrycznych u dzieci homozygotycznych (ER) mieściły się w zakresie wartości prawidłowych. Wykazano związek pomiędzy obecnością alleli EK a obniżeniem gęstości mineralnej szkieletu w programie spine oraz wskaźnikiem BUA badania ultradźwiękowego kości piętowej choć różnice nie osiągnęły istotności statystycznej z powodu małej liczebności grupy badanej (p=0,1).
Wniosek
Obecność allela EK w genie kodującym receptor steroidowy może wiązać się z niską masą kostną i gorszą strukturą tkanki kostnej u dzieci z chorobami limfoproliferacyjnymi.
Badania są kontynuowane.

Praca częściowo finansowana ze środków na naukę w latach 2006-2009 jako projekt badawczy Nr N406 050 31/1860 oraz jako praca własna Nr 502 11 434.

P32
POLYMORPHISM OF THE GLUCOCORTICOID RECEPTOR GENE AND PARAMETERS OF DENSYTOMETRIC EXAMINATIONS IN CHILDREN WITH LYMPHOPROLIPHERATIVE DISEASES –PRELIMINARY STUDY

Jakubowska-Pietkiewicz E.1, Bulas M.2, Młynarski W.2

1 Department of Paediatric Propedeutics and Bone Metabolic Diseases, Medical University of Lodz, Sporna St. 36/50, 91-738 Lodz, Poland
2 Department of Children Diseases, Medical University, Lodz, Poland

Key words: steroid receptor, densitometry, children

Densitometric examinations are performed to estimate skeletal mineralization which conditioned by environmental, as well as genetic factors. Among them, in the etiology of secondary low bone mass the polymorphism of glucocorticoid eceptor gene is taken into consideration.
The aim of the study was to analyze the dependence between polymorphism of the glucocorticoid receptor gene and densitometric results in children with lymphoprolipherative diseases.
Patients and methods
The study comprised 17 children, aged from 6 to 18 years; there were 14 patients with acute lymphoblasic leukaemia and 3 with non-Hodgkin lymphoma (T-cells). In all the children the frequency of occurrence of ER22/23EK polymorphism in NR3C1glucocorticoid receptor gene by the PCR-RFLP method (polymerase chain reaction- restriction fragment leght polymorphism) (Mnl I) were made. Densitometric examination in total body and spine programmes by DXA method and ultrasound examination of the heel with the Achilles Solo plus (SOS, BUA and Stiffness parameters) apparatus were performed. Decrease of bone mineral density was diagnosed for Z-score DXA parameters below -1.0 and below -2.0 in the ultrasound examination of the heel. Statistical analysis was carried out with the use of U Mann-Whitney test.
Results
In 15/17 children homozygous ER and in 2/17 heterozygous ER/EK were presented.
On densitometric criteria the decrease of bone mineral density in 8/17 children was observed; in 6 of them Z-score <-1.0 and in 2 <-2.0. In 8/17 patients decrease of at least one of the ultrasound parameters were diagnosed. The results of densitometric examination in homozygous children (ER) were normal values. There was association between homozygous EK and decrease of bone mineral density in spine programme and BUA parameter of ultrasound examination, but differences were of statistical significance (number of children is too small – p=0.1)
Conclusion
The present of EK allele in the glucocorticoid receptor gene may be associated with low bone mass and worse structure of bone tissue in children with lymphoprolipherative disease.

The study are continuate.

The study was partly financed by Ministry of Science and Higher Education grant No N40605031/1860 and Medical University grant – 502 11 434.

P56 STAN KOŚĆCA U DZIECI W MOMENCIE ROZPOZNANIA CHOROBY LIMFOPROLIFERACYJNEJ

III Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XV Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 24-26.09.2009

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2009, vol 11 (Suppl. 2), s:172-173.

P56

STAN KOŚĆCA U DZIECI W MOMENCIE ROZPOZNANIA CHOROBY LIMFOPROLIFERACYJNEJ

Jakubowska-Pietkiewicz E.¹, Szczepaniak-Kubat A.¹, Zalewska-Szewczyk B.², Chlebna-Sokół D.¹

¹Klinika Propedeutyki Pediatrii i Chorób Metabolicznych Kości

²Klinika Pediatrii, Onkologii, Hematologii i Diabetologii

I Katedra Pediatrii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Słowa kluczowe: gęstość mineralna kości, densytometria, choroba limfoproliferacyjna

Wstęp. Dotychczasowe badania naukowe wykazały, że proces nowotworowy może zaburzać metabolizm kostny -poprzez naruszenie równowagi pomiędzy tworzeniem i resorbcją kości.W chorobach rozrostowych układu chłonnego zaburzenia mineralizacji kośćca są następstwem nacieku kości gąbczastej przez proliferujący klon komórek nowotworowych a także proresorbcyjnego wpływu cytokin wytwarzanych przez nowotwór.

Celem pracy była ocena ilościowa tkanki kostnej u dzieci, u których rozpoznano chorobę limfoproliferacyjną.

Materiał i metody: Badaniami objęto 50 dzieci i młodych osób w wieku od 5 do 19 lat, przy czym u 25 pacjentów (15 dziewcząt, 10 chłopców) przeprowadzono badania w ciągu pierwszego tygodnia od wykrycia u nich choroby nowotworowej. Rozpoznania te obejmowały: ostrą białaczkę limfoblastyczą (ALL-16 osób), ostrą białaczkę nielimfoblastyczną (AML-1 osoba), chłoniaka nieziarniczego (NHL- 4 pacjentów), ziarnicę złośliwą (HL- 4 pacjentów). Grupę porównawczą stanowiło25 zdrowych osób (12 dziewcząt, 13 chłopców) w tym samym wieku i w podobnej fazie dojrzewania płciowego w stosunku do grupy badanej. Gęstość mineralną kośćca oceniano na podstawie badania densytometrycznego metodą absorpcjometrii promieniowania X o podwójnej energii (DXA) aparatem DPX firmy Lunar (Madison, USA) w programie total body (ocena całego ciała) i spine (ocena kręgosłupa lędźwiowego). Badania te były wykonane w Regionalnym Ośrodku Menopauzy i Osteoporozy Szpitala Klinicznego nr 3 Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

U dzieci przeprowadzono także ilościowe badanie ultradźwiękowe kości piętowej aparatem Achilles Plus Solo firmy GE Lunar (Madison, USA), oceniając: prędkość przechodzenia ultradźwięków (SOS), szerokopasmowe tłumienie ultradźwięków (BUA) oraz współczynnik Stiffness. Wyliczono wskaźnik Z-score, wykorzystując wartości referencyjne dla dzieci polskich opracowane przez Jaworskiego.

Wyniki. Uzyskane wyniki badania densytometrycznego i ultradźwiękowego odniesiono do grupy porównawczej. Stwierdzono statystycznie znamienną różnicę w zakresie średniej wartości wskaźnika gęstości mineralnej w programie spine badania densytometrycznego: w grupie badanej była ona istotnie niższa choć mieściła się w granicach normy. Średnie wartości pozostałych określanych parametrów nie różniły się istotnie statystycznie pomiędzy grupami i były w zakresie wartości uznanych za prawidłowe. Wykazano statystycznie istotną dodatnią korelację między gęstością mineralną kości w programie total body badania densytometrycznego a wszystkimi trzema parametrami badania ultradźwiękowego; podobnych zależności nie stwierdzono dla programu spine.

Podsumowanie:

1. U pacjentów z chorobą limfoproliferacyjną wczesne zmiany dotyczące obniżenia gęstości mineralnej ujawniają się w kości bardzo aktywnej metabolicznie, czego dowodem może być wynik badania densytometrycznego w projekcji spine.

2. Badanie ultradźwiękowe kości piętowej może stanowić nieinwazyjną diagnostyczną metodę przesiewową do ilościowej oceny tkanki kostnej u pacjentów z chorobą nowotworową

Praca częściowo finansowana ze środków na naukę w latach 2006-2009 jako projekt badawczy Nr N406 050 31/1860

P56

SKELETAL STATUS AT THE MOMENT OF DIAGNOSING LYMPHOPROLIFERATIVE DISORDER IN CHILDREN AND ADOLESCENTS

Jakubowska-Pietkiewicz E.¹, Szczepaniak-Kubat A.¹, Zalewska-Szewczyk B.², Chlebna-Sokół D.¹

¹Department of Paediatric Propedeutics and Metabolic Bone Diseases;

²Pediatric Oncology, Hematology and Diabetology Clinic;

Medical University of Lodz, Poland

Key words: bone mineral density, densitometric examination, lymphoproliferative disorder

Introduction. It has been demonstrated that the neoplastic process may interfere in the course of bone metabolism and may alter the balance between osteogenesis and resorption. In proliferative diseases disturbances of skeleton mineralization are the consequences of infiltration of the spongy bone by a proliferating clone of neoplastic cells or of proresorptive effects of cytokines produced by neoplasm.

The aim of the work was to assess bone mass in children at the moment of diagnosing a lymphoproliferative disease.

Material and methods The research included 50 children aged from 5 to 19 years, and in 25 patients (15 girls and 10 boys) the examinations were performed within one week since the diagnosis of a neoplastic disease such as acute lymphoblastic leukaemia (ALL – 16 subjects), acute myeloblastic leukaemia (AML – one subject), non-Hodgkin lymphoma (NHL – 4 subjects) and Hodgkin lymphoma (HL – 4 subjects). 25 subjects (12 girls and 13 boys) considered to be healthy (at the same age) were the control group. Bone mineral density was assessed based on a densitometric examination with dual X-ray absorptiometry (DXA) with a DPX device by Lunar (Madison, USA) using the total body and spine programmes. The assay was performed at the Regional Centre of Menopause and Osteoporosis of the Clinical Hospital no. 3 of the Medical University in Lodz. In addition, a quantitative ultrasound assay of the calcaneus with Achilles Plus Solo by GE Lunar (Madison, USA) was performed and the following were assessed: speed of sound (SOS), broadband ultrasound attenuation (BUA) and the stiffness factor. The Z-score index was calculated based on reference values for Polish children prepared by Jaworski .

Results. The obtained results of densitometric and ultrasound tests were referred to the results of the comparatory group. A statistically significant difference regarding the mean absolute values of BMD and the mean value of Z-score index for the spine programme of the densitometric assay was found: in the study group it was significantly lower, although it was within the norm. The mean values of other parameters did not differ statistically between groups and were within the range of values considered to be the norm. A statistically significant positive correlation between the bone mineral density in the total body programme in the densitometric assay and all the three parameters in the ultrasound examination was demonstrated; similar relationships were not observed for the spine programme.

Conclusions:

1. Patients with lymphoproliferative disease have decreased mineral density visible in the bone which is metabolically active, what was confirmed by the results of a densitometric assay in the spine projection.

2. Ultrasound assay of the calcaneus may be used as a screening examination of bone mass in patients with a neoplastic disease at its early stage.