MEDICINA SPORTIVA Vol. 3 (Suppl. 2): S37 – S59, 1999

Czy wysiłek fizyczny może zapobiegać rozwojowi osteoporozy? Metaanaliza oparta na randomizowanych badaniach kontrolowanych przeprowadzonych wśród kobiet przed menoapuzą i po menopauzie
Can exercise prevent osteoporosis? Meta-analysis of (randomized) controlled trials in pre and postmenopausal women

Han C.G. Kemper, Inge Wolff, Joyce J. van Croonenburg, Jos W.R. Twisk, Piet J. Kostense
Institute for Reserch in extramural Medicine (EMGO), Vrije Universiteit, Amsterdam, The Netherlands

STRESZCZENIE

Celem niniejszej metaanalizy było ilościowe oszacowanie wpływu wysiłku fizycznego na masę kostną u kobiet przed menopauzą i po menopauzie, na podstawie przeglądu badań kontrolowanych randomizowanych (RCT) oraz nierandomizowanych (CT). W analizie uwzględniono pomiary masy kostnej, wyrażanej jako gęstość mineralna kości (BMD) lub zawartość mineralna kości (BMC) w dwóch miejscach: odcinku lędźwiowym kręgosłupa (LS) oraz szyjce kości udowej (FN).

Z piśmiennictwa wybrano pozycje poświęcone badaniom RCT i CT. Wpływ interwencji w badaniu definiowany był jako różnica między procentem zmian na rok masy kostnej w grupie trenujących a procentem zmian na rok masy kostnej w grupie kontrolnej. Ogólne wpływy interwencji (OT) wraz z 95% przedziałami ufności wyliczano przy użyciu „ważenia” odwrotności wariancji. Ze znalezionych 62 artykułów, 25 spełniało kryteria włączenia do metaanalizy.

Porównanie OTs na podstawie badań RCTs wykazało dla obu lokalizacji (LS i FN), że trening fizyczny zapobiega lub zmniejsza prawie jednoprocentową, roczną utratę masy kostnej zarówno u kobiet przed menopauzą jak i po menopauzie. OT wyliczone dla badań z zastosowaniem treningu siłowego nie osiągnęło znamienności statystycznej. OT dla badań CT było prawie dwa razy większe niż dla RCT, sugerując duży wpływ na wynik czynnika zakłócającego – nielosowego przyporządkowania badanych do grup. Nie znaleziono błędu systemowego wprowadzanego do metaanalizy przez badania o nieznamiennym lub niskim wpływie interwencji.

Słowa kluczowe: masa kostna, wysiłek fizyczny, metaanaliza, osteoporoza, płeć żeńska

ABSTRACT

The purpose of the present meta-analysis is to address a quantitative review of the randomized controlled trials (RCTs) and the non-randomized controlled trials (CTs) on the effects of exercise training programs on the bone mass, measured as bone mineral density (BMD) or bone mineral content (BMC), of the lumbar spine (LS) and the femoral neck (FN) in pre- and postmenopausal women.

The literature was searched for published RCTs and CTs. Study treatment effect is defined as the difference between % change in bone mass per year in the training group and in the control group. Overall treatment effects (OTs) with the 95%-confidence intervals of these study treatment effects were calculated using inverse-variance weighting. Of the 62 articles identified, 25 met the inclusion criteria and were maintained for further analyses.

The weighted OTs for the RCTs showed very consistently that the exercise training programs prevented or reversed almost 1% of bone loss per year in both LS and FN and for both pre- and postmenopausal women. The 2 OTs which could be calculated for strength training programs did not reach significance. The OTs for the CTs were almost twice as high as those for the RCTs, which gives an indication of the confounding introduced by the non-random allocation of the subjects to the groups. No indication was found for a systematic influence of studies with non-significant or small treatment effects.

Osteoporosis Int (2003) 14, 9: 768-772

Wpływ siły mięśniowej, aktywności fizycznej i masy ciała na masę kostną w badaniu populacyjnym 1004 kobiet w starszym wieku
Influence of muscle strength, physical activity and weight on bone mass in a population-based sample of 1004 elderly women

P. Gerdhem , K. A. M. Ringsberg, K. Åkesson and K. J. Obrant

Department of Orthopaedics, Malmö University Hospital, SE-205 02 Malmö, Sweden

ność fizyczna jest związana z większą masą kostną I mniejszym ryzykiem złamania kości, jest więc zalecana w starszym wieku celem zmniejszenia ryzyka złamań kości. Celem badania była ocena wpływu takich czynników jak aktywność fizyczna, siła mięśniowa, masa mięśniowa i masa ciała na masę kostną kobiet w starszym wieku. Oceniano wpływ siły mięśni izometrycznych uda, poziom aktywności fizycznej (oceniany przez pacjentkę), budowę ciała i masę ciała na gęstość mineralną kości (BMD) – w ocenie DXA dla całego ciała, biodra i kręgosłupa. W badaniu brały udział 1004 kobiety, wszystkie powyżej 75 roku życia, uczestniczące w badaniu OPRA (Malmö Osteoporosis Prospective Risk Assessment). Aktywność fizyczna i siłą mięśniowa wpływały 1-6 % na zmienność masy kostnej, podczas gdy masa ciała i korelujące z nią zmienne jak np. masa tkanki tłuszczowej, beztłuszczowa masa ciała w znacznie większym stopniu wpływały na zmienność masy kostnej. Wykorzystując model regresji krokowej wykazano, iż zmienną o największym wpływie na masę kostna jest masa ciała (15-32 % w zależności od miejsca pomiaru masy kostnej). Wyniki naszego badania sugerują, iż u kobiet w starszym wieku główne czynniki ochraniające przed złamaniami kości, związane z aktywnością fizyczną nie działają w mechanizmie wzrostu masy kostnej. Utrzymanie lub nawet wzrost masy ciała ma prawdopodobnie korzystny wpływ na układ kostny, jednakże nadmierny wzrost masy ciała może mieć niekorzystny efekt na zdrowie. Trening fizyczny może mieć korzystny wpływ u starszych kobiet, ponieważ poprawia równowagę koordynację, mobilność i w ten sposób wpływa na zmniejszenie ryzyka złamań kości.

Słowa kluczowe: masa ciała, masa kostna, siła mięśniowa, aktywność fizyczna

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s175-176.

P47
KINEZYTERAPIA W OSTEOPOROZIE

Atarowska M., Samborski W., Sobieska M., Gajewska E.
Klinika Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji, Poznań

Słowa kluczowe: osteoporoza, kinezyterapia, aktywność fizyczna, ćwiczenia fizyczne, masa kostna, siła mięśni

Czynności obciążające stanowią najważniejszy dla rozwoju i przebudowy kości czynnik egzogenny, przy braku których nie występują mechaniczne naprężenia działające na kość oraz nie działają mięśnie przeciwstawiające się sile grawitacji. Do związanych z małą aktywnością fizyczną czynników sprzyjających osteoporozie należy tym samym długotrwałe unieruchomienie (zarówno miejscowe, jak ogólne, w tym spowodowane innymi chorobami). Pomimo braku jednoznacznych dowodów aktywność fizyczna przynosi wymierne korzyści
w postaci zwiększenia masy kostnej i poprawy siły mięśni, jak również poprawę samopoczucia i ogólnego stanu zdrowia. Analogicznie konsekwencją unieruchomienia jest spadek masy kostnej, czemu zapobiec może codzienna mobilizacja.
Celem kinezyterapii jest poprawa bądź utrzymanie w optymalnym stanie: struktury kości, funkcji mięśni, koordynacji i zakresu ruchów w obrębie stawów, jak również wpływ na stan układu krążeniowo-oddechowego. Ćwiczenia zarówno indywidualne, jak grupowe, korygujące postawę ciała, koordynacyjne, oporowe, w odciążeniu oraz oddechowe pozwalają te cele osiągnąć.

P47
KINETIC THERAPY IN OSTEOPOROSIS

Atarowska M., Samborski W., Sobieska M., Gajewska E.
Clinical Departament of Physiotherapy, Rheumatology i Rehabilitation, Poznań, Poland

Keywords: ostheoporosis, kinetic therapy, physical activity, exercises, body mass, muscle strengh

The ballasting actions are the most important exogenous factor influencing the development and proper structure of the bone. The lack of this factor causes no mechanical tension in the bone and no muscles opposition against gravitation. Another factor associated with low activity that favors ostheoporosis is long lasting immobilization (local, general, caused by other diseases). Even though we don’t have unambiguous proves physical activity brings measurable advantages such as increase of the bone mass and improvement of muscle strength, as well as better feeling and general condition. By analogy the consequence of immobilization is decrease of the bone mass, which can be prevented by everyday mobilization.
The aim of kinetic therapy is an improvement or keeping of an optimal state: the structure of the bone, muscle function, coordination and the range of the movement of joints as well as the influence on cardio-pulmonary system. Exercises both individual and in the group, body posture correcting, body posture co-ordinating, resistance exercises, exercises in relieve and respiratory exercises allow to achieve these aims

I Środkowo Europejski Kongres Osteoporozy i Osteoartrozy oraz XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Polskiej Fundacji Osteoporozy, Kraków 6-8.10.2005

Streszczenia:
Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2005, vol 7 (Suppl. 1), s183-184.

P54
OCENA GOSPODARKI WAPNIOWEJ I MASY KOSTNEJ U OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ OLBRZYMIĄ

Czerwińska E.,1 Walicka M.,1 Tałałaj M.,1 Marcinowska-Suchowierska E.,1 Wasiak D.,2 Wierzbicki Z.,2 Rowiński W.2
1 Klinika Medycyny Rodzinnej i Chorób Wewnętrznych CMKP w Warszawie, ul. Czerniakowska 231
2Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej AM w Warszawie, ul. Nowogrodzka 59

Słowa kluczowe: homeostaza wapniowa, masa kostna, otyłość olbrzymia

Wprowadzenie
Osoby otyłe są predysponowane do rozwoju zaburzeń homeostazy wapniowej i zmian masy kostnej z powodu spożywania niezbilansowanej diety, unikania ekspozycji na słońce i małej aktywności fizycznej. Ustalono, że osoby z nadwagą mają większą masę kostną w porównaniu z osobami szczupłymi, natomiast wpływ otyłości, a zwłaszcza otyłości olbrzymiej na homeostazę wapniową i masę kostną nie jest jednoznaczny.
Cel pracy
ocena homeostazy wapniowej, zaopatrzenia organizmu w witaminę D, masy kostnej i przemian kostnych u osób z otyłością olbrzymią.
Materiał
Pacjenci z otyłością olbrzymią (BMI ≥ 40kg/m2) zakwalifikowani do operacji bariatrycznej z powodu braku redukcji masy ciała podczas leczenia zachowawczego otyłości. U osób tych wykluczono choroby nerek, wątroby, przyjmowanie leków wpływających na przebudowę tkanki kostnej. Badaniami objęto 56 osób (w tym 47 kobiet i 9 mężczyzn), średnia wieku wynosiła 35.7 lat, a średnia wartość BMI = 45.8 kg/m2.
Metody
U pacjentów wykonywano następujące badania: 1. stężenie w surowicy krwi: wapnia, biochemicznych markerów obrotu kostnego czyli wiązań sieciujących kolagen β-CrossLaps jako wskaźnika resorpcji kości oraz osteokalcyny jako wskaźnika kościotworzenia, 25(OH)witaminy D jako wykładnika zaopatrzenia organizmu w witaminę D i parathormonu jako wykładnika czynności przytarczyc 2. stężenie wapnia i kreatyniny w II porannej porcji moczu oraz wyliczono wskaźnik kalciurii (iloraz wapń / kreatynina – FUCa/Cr) 3. badanie densytometryczne z zastosowaniem dwuenergetycznej densytometrii DXA (Hologic Delphi 70620); określano masę tkanki tłuszczowej (FM) i jej procentową zawartość w organizmie (FM%), masę beztłuszczową (LM), zawartość składników mineralnych w kości (BMC) oraz gęstość mineralną kości (BMD) w obrębie kręgosłupa lędźwiowego, szyjki kości udowej i całego szkieletu (total body). Na podstawie ankiet żywieniowych oceniano spożycie wapnia.
Wyniki badań
U osób z otyłością olbrzymią stwierdzono (w nawiasach średnia ±SD oraz zakres normy):
1. prawidłowe stężenie wapnia w surowicy (9.00 ±0.68, N 8.5-10.5 mg/dl)
2. podwyższone stężenie PTH w surowicy (84.6 ±60.2, N 12-65 pg/dl), które dodatnio koreluje z BMI
3. obniżone stężenie 25(OH)D w surowicy (4.8 ±3.4, N 15-45 ng/ml)
4. prawidłowe stężenie β-CrossLaps (0.343 ±0.163, N 0.137-0.573 ng/ml)
5. obniżone stężenie osteokalcyny (13.5 ±5.8, N 15-46 ng/ml)
6. gęstość mineralna kości (BMD) i zawartość składników mineralnych w kości (BMC) w granicach normy ustalonej dla rasy, płci i wieku: średnia BMD w kręgosłupie lędźwiowym 1.02g/cm2 ±0.13, w szyjce kości udowej 1.14g/cm2 ±0.13, w całym szkielecie 1.18g/cm2 ±0.09
7. prawidłowy wskaźnik FUCa/Cr (0.09 ±0.06, N 0.04-0.12)
8. spożycie wapnia w diecie poniżej zalecanej dawki dziennej (śr 700 mg/dobę, RDA 1000 mg)
Wnioski
1. Otyłość olbrzymia sprzyja rozwojowi wtórnej nadczynności przytarczyc oraz ogólnoustrojowym niedoborom witaminy D,
2. Gęstość mineralna kości mieści się w granicach norm referencyjnych dla płci i wieku.
3. Osoby z otyłością olbrzymią powinny być suplementowane solami wapnia i preparatami witaminy D.

P54
CALCIUM HOMEOSTASIS AND BONE MASS IN PATIENTS WITH MORBID OBESITY

Czerwińska E.,1 Walicka M.,1 Tałałaj M.,1 Marcinowska-Suchowierska E.,1 Wasiak D.,2 Wierzbicki Z.,2 Rowiński W.2
1Department of Family and Internal Medicine, Postgraduate Medical School
2 Department of General and Transplant Surgery, The Medical University of Warsaw; Poland

Keywords: calcium homeostasis, bone mass, morbid obesity

Introduction
Because of unbalanced diet, decreased sun exposure and low levels of physical activity, morbidly obese patients are known to have abnormal calcium metabolism, which might be detrimental to bone density. In contrast, small degree of overweight is reported to have positive influence on the skeleton through increased mechanical load, but data concerning influence of morbid obesity on bone mass are conflicting.
Aim
To determine calcium homeostasis, vitamin D supply, bone mass and bone turnover in patients with morbid obesity (BMI ≥ 40kg/m2).
Subjects
56 patients (47 women, 9 men) with morbid obesity, selected for the bariatric procedure of the stomach because of ineffectiveness of dietetic and pharmacological treatment of obesity, with mean age 35.7y and mean BMI 45.8kg/m2. Renal and hepatic diseases were excluded, as well as drug therapy which might influence bone metabolism.
Methods
Serum calcium, biochemical bone turnover markers (β-CrossLaps as a marker of bone resorption, osteocalcin as a marker of bone formation), 25(OH)D as a marker of vitamin D supply and PTH as a marker of parathyroid glands activity as well as urine Ca/Cr ratio (FUCa/Cr) were studied. Bone mineral density (BMD) of lumbar spine, proximal femur and total skeleton, bone mineral content (BMC), fat mass (FM), FM%, lean body mass (LM) were measured by dual energy X-ray absorptiometry (DXA) (Hologic Delphi 70620). Daily calcium intake was assesed based on information from a food questionnaire completed by each patient.
Results
In morbidly obese patients we found (mean ±SD and normal range):
1. normal serum calcium concentration (9.00± 0.68, N 8.5-10.5 mg/dl)
2. increased serum PTH concentration (84.6 ±60.2, N 12-65 pg/dl), with positive correlation to BMI
3. decreased serum 25(OH)D concentration (4.8 ±3.4, N 15-45 ng/ml)
4. normal serum β-CrossLaps concentration (0.343 ±0.163, N 0.137-0.573 ng/ml)
5. decreased serum osteocalcin concentration (13.5 ±5.8, N 15-46 ng/ml)
6. BMD and BMC within normal range for age and gender; BMD of lumbar spine 1.02g/cm2 ±0.13, proximal femur 1.14g/cm2 ±0.13, total skeleton 1.18g/cm2 ±0.09
7. FUCa/Cr within normal range (0.09 ±0.06, N 0.04-0.12)
8. calcium intake below recommended daily dose (700mg/day, RDA 1000mg)
Conclusions
1. Morbid obesity is accompanied by secondary hyperparathyroidism and vitamin D deficiency.
2. Bone mineral density in the morbidly obese is within normal range for age and gender.
3. Morbidly obese patients should be supplemented with calcium and vitamin D.